Waterkuil

Toegankelijkheid

De Waterkuil zelf is niet toegankelijk wegens instortingsgevaar. Er is wel een wandeltraject langs de mergelgroeven. Dit wandelproject werd mogelijk dankzij de medewerking van Graaf d’Ursel van Hex en andere grondeigenaars die een deel van hun percelen ter beschikking stellen voor de wandelingen. Vertrek aan de Taverne De Horne te Vechmaal. Vlakbij het kruispunt vind je een groot houten bord met verschillende aangeduide wandelingen. De wandeling van de Greenspot Heks langs de mergelgroeven (6 km) is over het hele traject aangeduid met oranje kleur. In de taverne zijn wandelplannetjes te koop. Toegankelijk voor kinderwagens. Rolstoelen zijn niet mogelijk. Honden zijn enkel aangelijnd toegelaten.

Beschrijving van het natuurgebied

De mergellagen zijn restanten van een uitgestrekte zee die zich ongeveer 90 miljoen jaren geleden terugtrok en haar levend materiaal achterliet op de bodem. Dit kalkrijk materiaal vermengde zich met zand, magnesium, kiezel e.d. en vormde hier lagen van soms tientallen meters. 

De mergellagen werden door verzakkingen blootgelegd. Mensen groeven hier  gangen uit om de mergel te gebruiken in de huizenbouw of om de grondstructuur van de akkers te verbeteren. 

De mergelgroeven van Henisdael liggen in een hoefijzervormige depressie en omvatten verschillende mergelgangencomplexen. Vermoedelijk werden ze pas uitgegraven in de tweede helft van de negentiende eeuw. De naam is afgeleid van het vroegere kasteel van het adellijke geslacht Henisdael. Van dit gebouw bleven enkel nog de hoeve en het poortgebouw over. Het grootste gedeelte van de groeven zijn niet toegankelijk wegens instortingsgevaar.

Tot ± 1990 werd de Waterkuil gebruikt als stort. De gemeente heeft toen, samen met het ruilverkavelingscomité, de kuilen vrijgemaakt van afval en de ingang hersteld zoals hij ± 100 jaar geleden was.

In deze mergelgroeve in Vechmaal werd waarschijnlijk in de Romeinse tijd al mergel en silex gewonnen. Tot 1835 ging men door met de ontginning van mergel waardoor er ondergronds een groot gangenstelsel ontstond.

Dieren en planten

De Waterkuil is een walhalla voor akkervogels en vleermuizen. Dit gangenstelsel is ondertussen een thuis geworden voor heel wat overwinterende vleermuizen. Europees beschermde vleermuizen zoals de ingekorven vleermuis gaan hier jaarlijks in winterslaap. Vleermuizen zoeken immers vanaf oktober tot ongeveer februari/maart  een overwinteringplaats. Belangrijk hiervoor is dat de temperatuur heel de tijd constant blijft. De vleermuizen hebben een lichaamstemperatuur van 37 graden. Ze nestelen zich in kleine spleten en laten hun temperatuur dalen tot 5 graden. Ze verbruiken hun aangelegde vetreserves slechts met mondjesmaat en kunnen zo overwinteren. Elke winter verblijven hier minstens 300 vleermuizen van 8 verschillende soorten.

Natuurbeheer

De Waterkuil is grotendeels eigendom van de gemeente Heers. Natuurpunt sloot een contract af met de gemeente om deze groeve te beheren en ze zo goed mogelijk te vrijwaren als overwinteringsplaats voor vleermuizen. 

In 2022 kon Natuurpunt meer dan 1 ha verwerven, met een ondiepe kalksteenlaag met zeldzame akkerflora waaronder kleine wolfsmelk. Jaarrond zie je hier groepjes geelgorzen. 

Naast de belangrijke natuurwaarde is De Waterkuil en haar omgeving ook als landschap beschermd. Een natuurlijk stukje erfgoed dat de nodige bescherming verdient. Daarom werkten de gemeente Heers, de Heerse kunstenaar Frans Vandueren, de natuurvereniging De Herk Heers en het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren samen om dit stukje natuurlijk erfgoed ook in de toekomst veilig te stellen en de schuilgelegenheid voor de vleermuizen te verzekeren. Als afsluiting werd er niet gekozen voor een traditioneel hekwerk maar wel voor een unieke poort. De Waterkuil kreeg een kunstige afsluiting in Cortenstaal waarin vleermuissilhouetten dienst doen als invliegopeningen voor de vleermuizen. De afsluiting is dus een kunstwerk ter bescherming van bedreigde soorten. Een mooi voorbeeld hoe kunst én de bescherming van Europese soorten en erfgoed samengaan.