Natuur- en milieubewegingen halen slag thuis: Grondwettelijk Hof geeft natuur opnieuw een stem

Het Grondwettelijk Hof vernietigt twee voorwaarden die het sinds kort moeilijk maakten om omgevingsvergunningen aan te vechten bij de rechtbank. Zo krijgen burgers die opkomen voor natuur en milieu opnieuw een échte stem. Een coalitie van elf natuur- en milieuorganisaties, gesteund door 25.000 handtekeningen, eiste de vernietiging van deze struikelblokken omdat het de natuur dus monddood maakte. “Vandaag zegevierde de redelijkheid. Dit is een hoogdag voor burgers die bezorgd zijn om het leefmilieu”, reageren ze opgelucht.

De ‘relativiteitseis’ bepaalde dat burgers hun persoonlijk belang moesten aantonen bij elk juridisch middel dat ze aandroegen, denk bijvoorbeeld aan de bescherming van bedreigde soorten of de problematiek rond stikstof. Voor een milieuvereniging is dat niet zo problematisch, het staat als doel in hun statuten, maar voor burgers is dat behoorlijk lastig: welk persoonlijk belang heeft een individu bijvoorbeeld bij het correct naleven van de beschermingsregels voor orchideeën of weidevogels? Zulke vragen alleen al leidden tot oeverloze discussies in de rechtbank. Het gevaar dreigde dat burgers nog moeilijk voor algemene, maatschappelijke belangen zouden kunnen opkomen.  

De ‘attentieplicht’ kwam er op neer dat burgers de eerste kans in een procedure moesten benutten om een juridisch probleem aan te kaarten, bijvoorbeeld bij een openbaar onderzoek of een beroep. Anders was het onherroepelijk te laat en kon je er nadien ook geen punt meer van maken bij de rechter. ‘In de praktijk kwam dat erop neer dat je haast onmiddellijk een advocaat moest inschakelen, ook al in de fase van het openbaar onderzoek’ stelt Erik Grietens van BBL. Dit leidde tot klassenjustitie: toegang tot de rechter was vooral voor wie het zich financieel kon veroorloven. De vernietiging van deze specifieke plicht komt niet onverwacht. “Een eerder decreet met een gelijkaardige plicht (‘geen bezwaar, geen beroep’) werd in 2019 nog vernietigd door het Grondwettelijk Hof (eerder arrest)”, herinnert Grietens.

“Terwijl de decreetgever deze voorwaarden in het leven riep om procedures te versnellen, blijkt het in de praktijk de procedures enkel maar te verlengen”, voegt Frederik Mollen van Natuurpunt eraan toe. Alvorens de debatten in de rechtbank gingen over de inhoud van de zaak, werd er ellenlang gedebatteerd of burgers überhaupt wel het recht hadden om bepaalde middelen aan te wenden om een vermeend onwettige vergunning in vraag te stellen. “Het Hof maakt nu komaf met deze oeverloze en tijdrovende debatten waar enkel advocaten beter van werden”, concludeert Mollen. De coalitie van natuur- en milieuverenigingen roept de decreetgever dan ook op om inspraak, participatie en toegang tot de rechter voortaan serieus te nemen in plaats van te ondergraven. 

Van de 80.000 omgevingsvergunningen die jaarlijks in Vlaanderen worden afgeleverd, wordt amper één procent aangevochten bij de rechter. Dat is een peulschil. In meer dan de helft van die gevallen oordeelt de rechter wel dat de vergunning duidelijk onwettig is. En had de burger dus degelijk een punt. Heel soms struikelen ook inhoudelijk goede dossiers zoals sociale huisvesting of kernversterking over te complexe regels, dat kan niet ontkend. Maar dat los je niet op door burgers de toegang tot de rechter op algemene wijze te beletten. Dat doe je door betere regels, en door kwalitatief betere vergunningen af te leveren.

Coalitie

De volgende organisaties trokken samen aan de alarmbel: Natuurpunt vzw, Bond Beter Leefmilieu vzw, Greenpeace Belgium vzw, Wereldnatuurfonds België vzw, Grootouders voor het Klimaat vzw, Actiegroep Leefmilieu Rupelstreek vzw, Klimaatzaak vzw, Limburgse Milieukoepel vzw, Milieufront Omer Wattez vzw, BOS+ Vlaanderen vzw en Dryade vzw.