Natuur op doktersvoorschrift

Toegankelijke natuur voorzien om de arbeidersklasse gezond te houden. Voor de Victoriaanse industriëlen van de 19de eeuw was het common sense. Nu komt ook de moderne geneeskunde tot dezelfde conclusie. Er moet meer natuur komen. Op doktersbevel!

“In Londen werden in het midden van de 19de eeuw grote parken en groene ruimtes voorzien om louter financieel-economische motieven,” zegt Pascal Paepen, beursspecialist bekend van radio en tv. Hij heeft 12 jaar in het financiële hart van de wereld gewerkt. “De bomen zuiveren de lucht en daardoor was er minder ziekteverzuim bij de arbeiders in de fabrieken.” Bovendien waren de Britse patroons er in de 19-de eeuw van overtuigd dat innig contact met de natuur mensen aanzet tot bewegen en verheffend werkt voor de moraal.

Die Victoriaanse redenering is zo gek nog niet. “Uit mijn onderzoek blijkt dat mensen die in de buurt van natuur wonen zich gezonder voelen én dat ook daadwerkelijk zijn”, zegt Jolanda Maas, wetenschapster aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij voerde onlangs in Nederland een grootschalig onderzoek uit naar de relatie tussen natuur en gezondheid. “Wie in de buurt van natuur woont, moet opmerkelijk minder naar de huisarts voor diabetes, hartziekten en depressies. Dat zijn ziektes die de patiënten veel leed en de samenleving veel geld 

In het rapport ‘Natuur, stress en cortisol’ tonen andere wetenschappers van Alterra in Wageningen aan dat ondergedompeld worden in het groen het stresshormoon cortisol gevoelig verlaagt. Wie in de natuur vertoeft, komt stresssituaties sneller te boven. Dat effect heeft ook de zorgsector bij ons ontdekt. Zo schrijven de bewegingscoaches van het project ‘Bewegen Op Voorschrift’ uit Leuven ‘wandelen in de natuur’ voor aan hun patiënten. Dat project richt zich naar mensen die er zelf niet toe komen om voldoende te bewegen, maar voor wie meer beweging fysieke en mentale gezondheidswinst betekent. 

Bovendien blijkt contact met natuur het immuunsysteem te versterken. Het maakt ons weerbaarder tegen ziektes. Ook opvallend: werken in de tuin heeft dezelfde effecten, zo toont de eerder genoemde Wageningse studie aan. Toeval of niet, al die zaken - tuinieren, gezondheid, natuurbeleving en sociale contacten - komen samen in een nieuw thema binnen Natuurpunt: de zorgtuin. 

Zorg in de tuin

Dit voorjaar hebben Natuurpunt Meise, Regionaal Landschap Groene Corridor en OCMW Meise de handen in elkaar geslagen om rondom een woonzorgcentrum plaats te maken voor de natuur. Er komt een bijenhotel, een bloemenweide, een wilde boerenheg, een boomgaard, nestkastjes voor zwaluwen en de betonnen blusvijver wordt natuurlijker gemaakt. Vrijwilligers, bewoners, familieleden en personeelsleden hebben al honderden struiken en bomen geplant. "In plaats van minder mobiele mensen naar de natuur te brengen, hebben wij de natuur naar de mensen gebracht. De bewoners, de bezoekers en de personeelsleden krijgen een aangenamere plek om in te leven en te werken. Bovendien krijgen ook de buurtbewoners er een mooie brok natuur bij", vertelt Frank Vermoesen van Natuurpunt Meise.

Ook in Turnhout en Dessel werkt Natuurpunt aan zo’n natuurlijke zorgtuinen. Bij de tuin in Dessel werkt Natuurpunt Educatie samen met het woon- en zorgcentrum Alfons Smet Residenties, seniorenverenigingen, scholen, buurtwerking en natuurvrijwilligers. Die hebben allemaal ideeën geleverd voor het ontwerp en helpen mee bij de inrichting. In het bos ervaren de bezoekers de seizoenen. Een bloemrijk hooiland, waterpartij, moestuin, zelfpluktuin, insectenhoek en kruidenhoek zorgen voor afwisseling en verhogen de biodiversiteit.

“We willen de ouderen stimuleren om samen met anderen buiten te komen en activiteiten te ondernemen in de natuur”, zegt Ann Cassier van Natuurpunt Educatie. Daarom wordt de natuur dicht bij het gebouw aangelegd. Bij de inrichting is er op gelet dat de natuurtuin rolstoelvriendelijk is. Door zelf aan de slag te gaan met nestkastjes bouwen, vlinders tellen en struiken planten, krijgen de senioren een directe band met de tuin en zijn gasten.

De bewoners van de afdeling ‘dementie’ van het zorgcentrum kunnen ook genieten van de tuin. Voor hen is er rond het gebouw een speciale daktuin aangelegd. De bewoners kunnen de tuin zelfstandig bezoeken. De daktuin heeft natuurbeleving als belangrijkste focus. De beplanting prikkelt alle zintuigen: zicht, geur, tast en smaak.

Gewichtige cijfers

Niet alleen bij senioren is er grote nood aan contact met de natuur. Dat geldt ook voor kinderen. Want wat blijkt? Jongeren schreeuwen om meer natuur om in te spelen. Uit een ondervraging van Steunpunt Jeugd bij 1000 jongeren bleek dat een grote meerderheid van de jongeren (65%) in Vlaanderen grote nationale parken wil waar natuur, wandelen en fietsen centraal staan. Een meerderheid van de jongeren pleit ook voor speelparken in de buurt, straat- en pleinbomen en een autovrij centrum.

In de natuur ravotten is niet gewoon erg lollig en leutig. Het is ook erg gezond. Een wetenschappelijke studie ‘Jeugd, overgewicht en groen’ van Alterra uit Wageningen legt de relatie tussen groen in de woonomgeving en de kans op overgewicht bij kinderen. Kinderen uit wijken met veel groen dicht bij de woning spelen tot 1,5 uur per dag meer buiten. Bij jongens is er een direct verband tussen extra buiten spelen en een verminderde kans op overgewicht van 25%. Dat zijn gewichtige cijfers.

Victoriaanse erfenis

Terug naar het Londen van de 19de eeuw. Daar zorgde cholera toen regelmatig voor dodelijke epidemies. Het was wetenschapper John Snow die ontdekte dat de oorzaak lag in het drinken van vervuild water. Om nog meer cholera-epidemies te vermijden moesten afval- en drinkwater gescheiden worden in uitgebreide rioleringsstelsels, zo suggereerde hij. Het waterbeleid van vandaag, en het uitroeien van cholera en andere besmettelijke ziektes, hebben we in grote mate te danken aan die Victoriaanse Londenaar. Wie weet kunnen we door meer te investeren in natuur ooit hetzelfde zeggen over beschavingsziektes als diabetes, overgewicht en depressie.

Tekst Joris Gansemans. beeld: Korneel Detailleur. Met dank aan Ruben Dehenauw en Bjorn Van As voor het opzoekwerk.