Opinie GLB: het doodsvonnis voor de laatste resten boerennatuur

Deze opinie verscheen eveneens als kortere versie in De Standaard van 23/12/2022

De Vlaamse editie van het Strategisch Plan van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is een gemiste kans om de Vlaamse landbouw op het juiste spoor te zetten. Miljoenen euro’s subsidies per jaar voor landbouwers, daar mogen in verhouding ook tegenprestaties tegenover staan. Nu biedt het plan onvoldoende bescherming voor kwetsbare natuur in en nabij landbouwgebied en stuwen de subsidies boeren verder in de richting van intensieve en milieubelastende  landbouwpraktijken. Ondertussen lijkt het plan ook juridisch met spuug en plaktouw aan elkaar te hangen en dreigt het daarnaast inhoudelijk een negatieve beoordeling te krijgen. Natuurpunt en Bond Beter Leefmilieu trekken aan de alarmbel en roepen de Vlaamse regering op om de goedkeuringsprocedure juridisch correct te doorlopen én het plan aan te passen. Dit in belang van boer, burger en natuur.  

Het Vlaams Strategisch Plan van het GLB dat momenteel op tafel ligt, gaat uit van een achterhaalde visie op landbouw die prioriteit geeft aan opbrengstmaximalisatie en kortetermijnwinst boven milieuoverwegingen. De lusten zijn voor de aandeelhouders van de intensieve agro-industrie en landbouwlobby. De lasten, zoals biodiversiteitsverlies, mestoverschot, pesticidengebruik en vervuiling van waterlopen en grondwater, maar ook gezondheidsproblemen, zijn voor het leefmilieu en de belasting­betaler. 

Met spuug en paktouw

Ondertussen blijkt ook dat het plan juridisch incompleet is. Het voorliggende GLB kan simpelweg niet goedgekeurd worden zonder een duidelijke positieve conclusie over de effecten van dit landbouwplan op natuur, milieu en klimaat - een vereiste vanuit Europa. Maar het wettelijk verplichte milieueffectenrapport (MER), dat een negatieve impact op de habitats en leefgebieden van dier- en plantensoorten in een vroeg stadium moet inschatten en opvangen, ontbreekt. De Vlaamse Regering mag het GLB niet goedkeuren zonder die analyse en zonder een positieve beoordeling van het plan. Anders neemt ze een onaanvaardbaar risico. Miljoenen aan landbouwsubsidies zijn dan plots erg onzeker. 

Hoe dan wel

Het GLB moet zich richten op de enorme uitdagingen van deze tijd. Om in de toekomst goed te kunnen boeren, moet het beleid met het bijhorende publieke geld anticiperen, de landbouwsector weerbaar maken voor de klimaatverandering, de gezondheidseffecten ervan verlagen en de sector bovendien betrekken in het versterken van de biodiversiteit en het landschap, meer kringlopen sluiten, grondgebondenheid en agro-ecologische principes dienen ingang te vinden. De kritische opmerkingen van de Europese Commissie over de eerste versie van het GLB en de verbetervoorstellen die de natuur- en milieuorganisaties eerder aan bevoegde ministers Brouns en Demir bezorgden, kunnen hiervoor als inspiratie dienen. Er moet nu snel gehandeld worden, want de tijd dringt: op 1 januari 2023 moet het nieuwe plan operationeel zijn. 

Natuur in het hart van boerenland

Concreet moet dit plan sterker inzetten op bufferstroken langs onze waterlopen en grachten. Uniforme bufferzones voorzien, van bijvoorbeeld 6 meter, die vrij zijn van zowel mest, pesticiden als bodembewerking en ruimte bieden aan biodiversiteit, is een eenvoudig controleerbare en effectieve maatregel die de inspoeling van vervuiling in waterlopen met de helft doet dalen. 

De ambitie in de Europese Farm to Fork-strategie moet nog meer de leidraad vormen, streven naar minimaal 10% aan dergelijk niet-productief areaal in landbouwgebied is dan aan de orde. Het voorliggende Vlaams GLB gaat hier schizofreen mee om. Om invasieve planten te bestrijden, zouden alle waardevolle inheemse ruigteplanten, overhoekjes en onbewerkte perceelsranden kapot gespoten en geklepeld kunnen worden. Dit zijn echter belangrijke nectarbronnen voor bestuivers -met groot belang voor landbouw- en leefgebied voor akkervogels. Als dit niet rechtgezet wordt, wordt simpelweg de trekker overgehaald naar onze laatste restanten waardevolle boerennatuur. 

Ook de doelstellingen voor biolandbouw zijn te laag en niet in lijn met wat Europa vraagt en het plan blijkt amper in te zetten op handhaving. Alleen een consequente toepassing van de handhaving en de mogelijkheid tot inhouding van inkomenssteun, zal leiden tot resultaten op het terrein en de huidige papieren bescherming omzetten naar echte controle.  

Om van de basissubsidie te kunnen genieten, moeten landbouwers ook aan een aantal verplichtingen voldoen. Niet bemesten in natuurgebied en waardevolle graslanden, veengebieden en wetlands beschermen zijn essentiële voorwaarden die nog in het plan ontbreken.

Aangezien het plan langdurig loopt én grote effecten zal hebben op heel de maatschappij, is ten slotte een opvolgcommissie onontbeerlijk die data monitort en voorstellen tot bijsturing doet.

Europa wikt, Vlaanderen beschikt?

Natuurpunt en BBL hopen dat er alsnog een dialoog tot stand kan komen om het plan bij te sturen. De impact op milieu, natuur en klimaat niet meenemen in de afweging, leidt onvermijdelijk tot juridische stappen over dit voor de landbouw en samenleving belangrijke dossier. Dat is een te vermijden scenario waar we minister van landbouw Brouns en de voltallige Vlaamse regering al meermaals op gewezen hebben. Het halen van de afgesproken Europese onderlat zullen we ook blijven eisen in alle andere Vlaamse milieu-, ruimte- en klimaatdossiers.

meer info: jos.ramaekers@natuurpunt.be

Goed om te weten bij dit dossier:

• Ondanks het erg zwakke GLB blijven we vanuit Natuurpunt positief ingesteld. Immers, mits enige goede wil kan er aan het goedgekeurde plan nog gesleuteld worden om de ergste pijnpunten aan te pakken. Daarom stellen we hier een 10 punten verbeterprogramma voor en roepen we minister Brouns op om hier werk van te maken.
  
  
• We wezen de Vlaamse vakministers en Minister-president Jan Jambon al enkele malen op onze fundamentele bezorgdheden. Ons officieel schrijven dat de vinger legt op de problematische goedkeuringsprocedure van het Vlaams strategisch plan GLB en essentiële wijzigingen ter verbetering van de effectiviteit voor natuur, klimaat & milieu, naar voren schuift, vind je onderaan terug.