Reactie Natuurpunt: "Vlaams Regeerakkoord levert winst op voor natuur"

Vlaanderen wordt groener. Dat belooft het nieuwe Vlaamse Regeerakkoord. Natuurpunt apprecieert alvast dat de regering op vlak van natuur, klimaatadaptatie, ruimtelijke ordening en landbouw belangrijke stappen vooruit wil zetten. Maar deze ambities hangen natuurlijk ook samen met de rest van de energie-, klimaat- en mobiliteitsdoelen, waarover de milieubeweging toch allesbehalve gelukkig is. 

In tijden van klimaat- en biodiversiteitscrisis hebben we nood aan ambitieuze en bemoedigende regeerakkoorden. Natuurpunt bezorgde daarom haar 10 beleidsprioriteiten aan de regeringsonderhandelaars. Welke we daarvan terugvinden in het regeerakkoord kan je hieronder per thema lezen.

We wensen de nieuwe Vlaamse regering alvast veel succes bij het waarmaken van de internationale en Europese natuur- en klimaatdoelen en willen ook deze legislatuur graag met hen samenwerken aan een natuurlijk en gezond Vlaanderen.

Lees hier het persbericht

Foto: Luc De Boever

Thema natuur 

Focusverbreding

Natuurpunt is verheugd dat de Vlaamse regering natuur ten volle meegenomen heeft in het regeerakkoord. De Vlaamse overheid stapt af van een natuurbeleid dat enkel gericht is op herstel van kerngebieden met Europese doelen en verbreedt haar focus. Deze regering beseft dat er meer nodig is om de biodiversiteit te redden en gaat ten volle voor het inzetten van natuur als een kostenefficiënte oplossing voor de veelheid van uitdagingen op vlak van o.a. leefkwaliteit, gezondheid, klimaat, waterbeheer en voedselproductie (nature based solutions). 

Groenblauw netwerk

Zo wordt niet alleen ingezet op natuurkernen, maar ook op het verbinden daarvan met een groenblauw netwerk. De Vlaamse regering lanceert een Vlaams actieprogramma (ecologische) ontsnippering om de migratiebarrières die de transportinfrastructuur opwerpt weg te werken met ecoducten en ecotunnels. 

Ambitieverhoging voor natuurrealisatie?

De nieuwe Vlaamse regering heeft voor haar natuurambities concrete becijferde doelen naar voor geschoven: deze legislatuur 20.000 bijkomende ha natuur onder effectief natuurbeheer te brengen, 10.000 ha extra bos tegen 2030 waarvan 4.000 in de huidige legislatuur en minimaal 4 nationale (of Vlaamse) parken. Maar zoals anderen ook al analyseerden: ‘the devil is in the details’. Afhankelijk van de uitwerking is de 20.000 ha een verderzetting van hetzelfde beleid of een serieuze ambitieverhoging. De verantwoordelijkheid voor de bosrealisatie wordt (deels) doorgeschoven naar de gemeenten en over kwaliteitsvereisten of duurzaamheid van de realisaties wordt nog met geen woord gerept. Voor het ontsnipperingsplan woden nog geen becijferde doelen of deadlines vermeld en voor de nationale parken wordt over ‘objectieve criteria op maat van Vlaanderen’ gesproken in plaats van de internationale gehanteerde criteria van de IUCN. 

Natuurpunt hoopt en verwacht dat de Vlaamse regering ook in haar begroting rekening gehouden heeft met het ambitieniveau en de geest van de natuurdoelen in haar regeerakkoord en zal mee bewaken dat de praktische uitwerking van deze doelen even ambitieus blijft en resulteert in een werkelijke versnelling om de biodiversiteitscrisis een halt toe te roepen. 

Natuur en gezondheid

Natuurpunt is ook blij te lezen dat zowel onder het hoofdstuk Omgeving als Welzijn de positieve link tussen natuur en gezondheid wordt gelegd en dat de samenwerking hierrond zal worden ondersteund. 

Thema Klimaat 

Klimaatverandering vormt een extra bedreiging voor onze natuur. Natuurpunt hecht dan ook erg veel belang aan de reductiedoelen die het IPCC en het Parijse Akkoord naar voren schuiven om een antwoord te bieden op de klimaatverstoring. Deze doelen lijken helaas onvoldoende ingekapseld in het Vlaamse regeerakkoord. Zo is het momenteel onduidelijk of Vlaanderen op Europees niveau wil pleiten voor klimaatneutraliteit in 2050, nochtans een harde voorwaarde om de negatieve effecten op onze natuur en maatschappij zoveel mogelijk te beperken. Het regeerakkoord lijkt daarnaast onvoldoende te beseffen dat Vlaanderen de knowhow in handen heeft om koploper te worden inzake duurzame energie en energie-efficiëntie en daar ook profijt zou kunnen uithalen. De roep van de jonge generatie bosbrossers lijkt zo te worden genegeerd. 

Wat de Vlaamse Regering wel heeft begrepen is dat samenwerken met de natuur een belangrijk onderdeel moet uitmaken van een klimaatstrategie. Zo erkent de regering dat door sterker in te zetten op natuurlijke valleien en het herstellen van bossen, moerassen en graslanden, we zowel broeikasgassen uit de lucht kunnen halen, als onze maatschappij weerbaarder kunnen maken tegen overstromingen en periodes van droogte en hitte. Ook de opmaak van een gebiedsgericht programma voor herstel en inrichting van (gedegradeerde) wetlands met oog op waterbeheersing is een sterk engagement dat op een kostenefficiënte manier zowel ons buitengebied als steden en gemeenten klimaatrobuuster kan maken. Natuurpunt verwelkomt eveneens de actie dat investeringen in zulke natuurlijke klimaatbuffers ondersteund zullen worden vanuit het klimaatfonds. 

Thema ruimte

De nieuwe Vlaamse regering bevestigt de ambitie om het dagelijks ruimtebeslag van 6 ha/dag te laten halveren tegen 2025, en te herleiden tot nul tegen 2040. Dat is uiteraard een goede zaak. De uitvoering van die ambitie is een ander paar mouwen: het vergt enerzijds een beleid inzake kernversterking, anderzijds een beleid inzake neutralisatie van slecht gelegen bouwgronden. Een medaille met twee zijdes dus. Met de term ‘bouwshift’ legt de regering de nadruk op dat eerste, en veel minder op dat tweede (cf. betonstop). Waarom? Het eerste vergt de inzet van honing, het andere azijn. Het ene rendeert op korte termijn, het andere pas op lange termijn. Het ene verkoopt beter aan eigenaars van gronden, het tweede niet. Nochtans liggen de uitdagingen vooral op het neutraliseren van slecht gelegen gronden, en veel minder op kernversterking. Appartementen (meergezinswoningen) rijzen vandaag reeds als paddenstoelen uit de grond, maar de markt neutraliseert geen slecht gelegen bouwgronden. Dat vergt een actief beleid van de overheid. Het akkoord spreekt zich echter enkel uit over signaalgebieden (i.e. waterzieke bouwgronden), maar zegt niets over andere evidenties zoals het niet langer bebouwen van slecht gelegen woonuitbreidingsgebieden of ecologisch waardevolle zonevreemde bossen. Wel geeft men als Vlaamse overheid aan om zelf een voorbeeldrol te vervullen, en slecht gelegen aanbod uit eigen portefeuille niet meer te ontwikkelen (of niet langer te verkopen als bouwgrond).

Thema landbouw 

Ambitieus landbouwbeleid in de steigers?

De regering Jambon lijkt zich tot een ambitieus landbouwproject te engageren. Het terugdringen van de milieu- en klimaatimpact van de Vlaamse landbouw wordt terecht als een van de grootste uitdagingen onderstreept. De Vlaamse Regering wil daartoe startende ondernemers steunen en de omschakeling van bestaande landbouwactiviteiten naar meer rendabele en meer duurzame activiteiten maken.

Gekoppelde inkomenssteun op de schop

Het Regeerakkoord anticipeert op de noodzakelijke omvorming van de Eerste Pijler van het subsidiesysteem. De keuze voor een uitfasering van de productiegerichte gekoppelde inkomenssteun is alvast een stap in de goede richting. Concreet betekent dit dat onder meer de zoogkoeienpremie en de premie voor slachtkalveren op de schop gaan. Hoewel kwantitatieve ambities voor de afbouw van de veestapel ontbreken, kunnen dergelijke maatregelen hier ongetwijfeld een positieve impact op hebben. Verder koppelt het Regeerakkoord de inkomenssteun “maximaal en resultaatgericht” aan het leveren van publieke diensten en milieuprestaties via de randvoorwaarden en ecoregelingen. In dit verband worden onder meer het verhogen van de koolstofopslag in landbouwbodems, het instandhouden van koolstofrijke bodems en permanente graslanden, efficiënt nutriëntenbeheer, duurzaam waterbeheer en het tegengaan van verdroging genoemd. Natuurpunt hoopt dat een meer rigoureuze en consequente interpretatie van de randvoorwaarden, alsook controle hierop, leidt tot een sterkere voorwaardelijkheid van de basisbetalingen aan landbouwers. Dit verzekert namelijk meer milieuwinst.

Hervorming VLIF

Verder is er sprake van de door Natuurpunt bepleite transitie van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF). Met een toelage van bijna 70 miljoen euro van de Vlaamse Overheid en het Vlaams Klimaatfonds moet het VLIF een cruciale speler worden om de gewenste omslag vorm te geven. Het VLIF zal voortaan land- en tuinbouwers aanmoedigen om hun bedrijfsstructuren te verduurzamen, zodat ze meer in staat zijn aan de maatschappelijke verwachtingen inzake leefmilieu, biodiversiteit, klimaat en dierenwelzijn tegemoet te komen. Minimaal 10% van de VLIF-middelen zal ingezet worden voor niet-productieve investeringen. Landbouwers zullen onder meer steun krijgen voor landschapselementen en investeringen in water- of bodembeheer. Positief is ook dat de selectiemethode, die toegepast wordt op alle steunaanvragen, wordt bijgestuurd. Investeringen die het meest bijdragen aan het verlagen van de omgevingsdruk en het meest bijdragen aan klimaatmitigatie en -adaptatie zullen voortaan immers het hoogst gerangschikt worden.

Megastallen in het vizier? 

Met de betrekking tot de nitraat- en fosfaatproblematiek zal het systeem van nutriëntenemissierechten hervormd worden, zodat het meer bijdraagt aan het realiseren van de doelstellingen op vlak van waterkwaliteit, klimaat en luchtkwaliteit. Een positief signaal, al blijft het natuurlijk wachten op de concrete invulling. In deze optiek is het momentum ook daar om de problematiek van de industriële megastallen onder het politieke voetlicht te plaatsen, temeer daar het Regeerakkoord “schaalverandering” ambieert. Voor wat het erosiebeleid ten slotte betreft, lijkt het een prima maatregel om voor bepaalde percelen de inkomenssteun te koppelen aan maatregelen die erosie voorkomen. Hopelijk worden er eindelijk maatregelen voorgesteld die niet de gevolgen, maar de oorzaak aanpakken. Zo zou voor Natuurpunt onder meer de technische geschiktheid van het teeltperceel de gewaskeuze mee moeten bepalen, op erosiegevoelige percelen moet daarom de vrijeteeltkeuze in vraag worden gesteld.

Thema Visserij

Positief is dat er werk gemaakt wordt van de ontwikkeling van een kleinschalige commerciële vloot door de anomalieën in de recreatieve visserijsector weg te werken. De Vlaamse regering erkent ook het belang van een goede monitoring van de recreatieve visserij. Wij gaan er van uit dat daarmee zowel de omvang van de recreatieve vloot als de impact ervan op het marien milieu bedoeld wordt.

Dat de Noordzee belangrijk is als voedselbron wordt duidelijk erkend door de Vlaamse regering. Naast verse vis, wil deze regering ook aquacultuur, zowel op land als in de zee, verder uitbouwen. Het is daarom een gemiste kans om de financiering via het Europese Fonds voor Mariene Zaken en Visserij te focussen op de sociaal-economische leefbaarheid van de sector. Die is immers niet enkel afhankelijk van de Brexit, maar ook van de gezondheid van het mariene ecosysteem. Zonder biodiverse Noordzee is er geen vis. Bovendien verplicht Europa om in het visserijfonds ook maatregelen te nemen voor de bescherming van het mariene ecosysteem.

De Vlaamse regering wil ook werk maken van een 3de convenant voor duurzame visserij. Natuurpunt zal op basis van de inhoudelijke invulling van dat 3de convenant beslissen over een eventuele (en derde) deelname aan dit samenwerkingsverband. Zo zijn concrete natuurbeschermingsdoelen voor ons een absolute voorwaarde.

Thema Kust en Noordzee

De Vlaamse regering zal in samenwerking met de kustgemeenten inzetten op het versterken van natuurlijke processen om de kust te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Een sterk uitgangspunt waar we graag aan meewerken.  Een beetje mysterieus is de verwijzing naar kustbescherming in de paragraaf over de ontwikkeling van de havens. “Investeren in kustveiligheid zal ook de havens ten goede komen”. Interpreteren we deze paragraaf als ‘vermijden van schade aan haveninfrastructuur’ of duiken hier niet expliciet genoemde eilanden op voor de kust?

Nieuw in een Vlaams regeerakkoord en toe te juichen, is de verwijzing naar het federale marien ruimtelijk plan voor de Noordzee. Dat wil zeggen dat de strikte juridische grens tussen natuurbescherming in de Noordzee en natuurbescherming aan de kust minder zal doorwegen voor de ecologische realiteit. Zo zal het huidige niemandsland van het zogenaamd ‘nat strand’ ook de nodige aandacht krijgen en het ecologisch geheel aan de kust versterkt kunnen worden. 

Thema participatie, vereniging en middenveld

Het belang van burgers en middenveld wordt enerzijds erkend in het hoofdstuk ‘omgeving’. De Vlaamse regering beseft dat actieve betrokkenheid in (ruimtelijke) processen een meerwaarde kan realiseren en tijdverlies vermijdt. Ze gebruikt het woord co-creatie wat grote verwachtingen oproept. Zal de Vlaamse regering het middenveld en de burger vroeg  genoeg betrekken in ruimtelijke beleidsprocessen zodat er werkelijk sprake zal zijn van co-creatie?

Anderzijds verwacht de Vlaamse regering dat zowel burgers als verenigingen altijd alert blijven en “opmerkingen, bezwaren en aanbevelingen in een nuttige fase van het proces inbrengen. Wanneer die mogelijkheden niet benut worden, onderzoeken we welke gevolgen we hieraan kunnen verbinden.” Natuurpunt maant tot voorzichtigheid en verwijst hier (onder meer) naar het arrest van het Grondwettelijk Hof van 14 maart  2019 (nr. 46/2019). 

Natuurpunt had gehoopt dat regering meer aandacht en respect zou hebben voor de stem van belanghebbende derden. We zochten tevergeefs naar het engagement om de geest van het verdrag van Aarhus en het participatie- en legaliteitsbeginsel uit te dragen met de nieuwe regeringsploeg. In tegendeel, het regeerakkoord spreekt van een beperkte doorlooptijd bij de Raad van State en van de invoering van een relativiteitsvereiste. Natuurpunt waarschuwt dat deze voornemens in strijd zijn met de fundamentele beginselen van onze rechtstaat.

Het al bestaande actieplan ‘gecoördineerd vrijwilligersbeleid’ wordt verder uitgerold en er wordt ingezet op meer digitalisering, zodat de administratieve last voor vrijwilligers afneemt.

Thema natuurlijk erfgoed

Ook landschappen worden vermeld in het hoofdstuk ‘erfgoed’, als herkenbare bakens in een veranderende omgeving waar we zorg voor moeten dragen. De Vlaamse regering zal een volwaardig en transversaal landschapsbeleid uitbouwen, gekoppeld aan de strategische doelstellingen van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) inzake landschappelijke kwaliteit. Het regeerakkoord legt jammer genoeg geen expliciete link met het aspect natuur in het hoofdstuk erfgoed. Er zijn nochtans veel verbanden.