Is Vlaamse stikstof-aanpak te soft?

Korneel Detailleur

10 december 2020

In het rijtje van milieuproblemen is stikstof voor velen een nobele onbekende. De opwarming van de aarde en de problemen met fijn stof zijn veel beter gekend. Dat stikstof uit intensieve veehouderij een belangrijke oorzaak is van het verdwijnen van veel plant- en diersoorten is een te goed bewaard geheim. Naar aanleiding van de nakende evaluatie van het Vlaamse stikstofbeleid pleiten wij voor een natuurlijke afbouw van intensieve veestallen als belangrijkste brongerichte aanpak.

Tekst: Jos Ramaekers - uit Natuur.blad

Van schaarse grondstof naar milieuprobleem

Stikstof is een essentiële bouwsteen van het leven, het is zelfs een bestanddeel van DNA. Maar planten en dieren kunnen het niet rechtstreeks uit de lucht halen. Enkel sommige bacteriën kunnen het stikstofgas binden met zuurstof of waterstof zodat het voor planten opneembaar wordt. In de vrije natuur is stikstof dan ook schaars. De meeste planten zijn daarom aangepast om zuinig met stikstof om te springen.

Vanaf de jaren 1950 werd stikstof massaal toegepast in de landbouw. Ongeveer tegelijk ontstond de intensieve veehouderij met bijhorende mestproductie. Stikstof was er plots teveel met verzuring en vermesting als gevolg. Planten zoals heide en orchideeën waren de eersten die verdwenen, gevolgd door veel andere wilde bloemen en samen met hen veel insecten.

“Gemiddeld valt er in Vlaanderen jaarlijks bijna 25 kg zuivere stikstof per hectare uit de lucht. Dat is 6 keer meer dan de natuurlijke hoeveelheid.”

De stikstofbemesting valt letterlijk uit de lucht

Gemiddeld valt er in Vlaanderen bijna 25 kg zuivere stikstof per hectare en per jaar uit de lucht. Dat is 6 keer meer dan de natuurlijke hoeveelheid. 10 jaar gelden was de stikstofneerslag nog hoger, maar de verbranding van fossiele brandstoffen door het verkeer, industrie en huishoudens nam intussen sterk af.

Stikstof in de vorm van ammoniak met intensieve veeteelt als voornaamste bron stagneert echter al jaren, een teken dat de grenzen van technologische verbetering stilaan bereikt zijn en oplossingen elders gezocht moeten worden, onder meer in de afbouw van de veestapel.

Biodiversiteit en gezondheid bedreigd door overmatige stikstof

Veel biotopen ondervinden al problemen vanaf 10 kg stikstofneerslag per hectare en per jaar. Onderzoek uit Engeland toont aan dat er per 2,5 kg extra stikstofneerslag, gemiddeld één plantensoort verdwijnt.

Ammoniak draagt daarnaast ook bij aan de vorming van fijn stof en zorgt zo voor extra belasting voor mensen met gevoelige luchtwegen. Niet onbelangrijk als je weet dat er in Europa nog altijd meer dan 400.000 doden vallen door luchtverontreiniging.

Falend beleid

Om de grote impact van ammoniak uit intensieve veehouderij op onze kwetsbare natuur aan te pakken dokterde de Vlaamse overheid er in 2016 een aparte aanpak voor uit: de PAS regeling (programmatische aanpak stikstof). Het sluitstuk van het Vlaamse natuurbeleid om de Europese natuurdoelen te halen.

De PAS regeling omvat brongerichte en effectgerichte maatregelen. Het eerste houdt in dat de uitstoot van stikstof wordt teruggedrongen, het tweede dat de gevolgen van de neerslag van stikstof op kwetsbare biotopen wordt tegengegaan door beheermaatregelen zoals bijvoorbeeld plaggen, maaien, afgraven …

“Nu wordt niet de impact van veestallen op natuur berekend, wel de impact van natuur op veestallen. Niet de vervuiler maar de natuur wordt als hinderlijk behandeld.”

Voor het terugdringen van de neerslag werd de impact van intensieve veeteeltbedrijven op kwetsbare natuur per bedrijf op wetenschappelijke wijze berekend. Stallen met een beperkt impact op natuurgebied kregen een groene kaart. Ze kunnen hun uitstoot verminderen door de toepassing van technische verbeteringen zoals filters en luchtwassers. Dat resulteerde weliswaar in minder uitstoot per dier, maar de stallen die worden omgebouwd worden alsmaar groter waardoor de stikstofbelasting vaak zelfs nog toeneemt.

Bedrijven met een grote impact op nabijgelegen beschermde natuur kregen een rode kaart waardoor hun huidige vergunning niet vernieuwbaar werd en bedrijven met een oranje kaart zouden niet verder mogen uitbreiden. Onder protest van de intensieve veehouderij werden de rekenmodellen en de toepassing ervan meermaals aangepast. Rode bedrijven werden orange, en oranje bedrijven werden groen. Na de laatste aanpassingen wordt, in plaats van de impact van veestallen op natuur, de impact van natuur op veestallen berekend. Vergunningen en middelen voor herstel van kwetsbare natuur in de buurt van een intensieve veestal worden geweigerd, zelfs binnen Europees beschermd natuurgebied. Niet de vervuiler maar de natuur wordt als hinderlijk behandeld.

Begin volgend jaar is er een evaluatie van het Vlaamse stikstofbeleid gepland. Wij pleiten voor een natuurlijke afbouw van de intensieve veestallen als belangrijkste brongerichte aanpak. De stagnerende uitstootcijfers tonen aan dat technologische ingrepen zoals luchtwassers geen noemenswaardige verdere verbeteringen meer brengen. Ook Vlaamse wetenschappers en een recente Europese studie tonen aan dat afbouw van de veestapel een belangrijk deel van de oplossing is naast het eten van minder en duurzamer gekweekt vlees, om te vermijden dat de milieubelastende productie gewoon elders in de wereld wordt verdergezet.

We rekenen alvast op een nieuwe wind vanuit het beleid én op een landbouwsector die doet wat ze zegt op de hoorzitting in het Vlaams Parlement in oktober: inzetten op een lokale en duurzame veeteelt in plaats van vervuilende en op export gerichte massaproductie.