Wat na de brand op het Groot Schietveld in Brecht en Wuustwezel?

MECHELEN - 26 april 2021 - Op vrijdag 23 april 2021 verwoestte een brand op het Groot Schietveld in Brecht en Wuustwezel meer dan 500 hectare heidehabitat. Wat is de impact van deze enorme brand op de rijke natuur van het gebied? Hoe kan de natuur hier geholpen worden om te herstellen? Natuurpunt roept op voor een grondig natuurherstelbeleid en een waterdicht preventief beleid om herhaling te voorkomen.

Het Groot Schietveld: militair domein én uniek natuurgebied

Het Groot Schietveld is één van de grootste en belangrijkste heidegebieden in de Kempen. Dankzij 200 jaar bestemming en gebruik als militair domein bleef het gebied gespaard van de verkavelingswoede en andere ontwikkelingen die het hedendaags Vlaamse landschap domineren. Zo bleef hier een natuurgebied van ruim 1500 ha behouden dat bestaat uit natte en droge heide, tientallen vennen, veenrelicten en waardevolle bossen. Het gebied omvat op haar eentje niet minder dan een vijfde van de ganse oppervlakte aan natte heide die Vlaanderen nog rest. “Het is het leefgebied van de grootste adderpopulatie van Noordwest-Europa en is van essentieel belang als leefgebied van poel- en heikikker, gentiaan- en heideblauwtje, boomleeuwerik, nachtzwaluw, enzovoort”, zegt Peter Symens, Natuurpunt Beleid. “De lijst van zeldzame en beschermde plant- en diersoorten die hier één van hun laatste leefgebieden in Vlaanderen vinden is simpelweg te lang om hier volledig op te sommen. Het gebied geniet dan ook terecht van de bescherming als Vogel- en Habitatrichtlijngebied.”

Adder op afgebrand leefgebied (c) Katja Claus

Overwoekering door pijpestrootje: de kwelgeest van zowel natuurbeheerders als militairen 

Het gebruik als militair oefenterrein en het behoud van deze natuurwaarden heeft op het Groot Schietveld generaties lang hand in hand gegaan. Ook in het verleden waren er regelmatig branden ten gevolge van de militaire oefeningen, maar in een gezond heidegebied leidt dat tot het openhouden en verjonging van de heidevegetatie, wat de natuur uiteindelijk ten goede komt. Peter Symens: “Maar  door de overmatige depositie van stikstof is het heidegebied tijdens de laatste decennia langzaam gedegradeerd tot één grote grazige vlakte waar de heidevegetatie verdrongen werd door een dichte, monotone vegetatie van pijpestrootje. Dat maakt het gebied steeds minder geschikt als leefgebied voor de typische heidesoorten. Deze grassoort domineert de vegetatie in steeds grotere delen van het gebied en vormde daar over de jaren heen een kniehoge strooisellaag van kurkdroog dood pijpestrogras.” De aanwezigheid van deze strooisellaag, gecombineerd met steeds frequentere en langere periodes van droogte, resulteren in een steeds groter brandgevaar en tot steeds grotere, hevigere en moeilijker te bedwingen branden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de brand van vorige week de grootste was die het gebied ooit gekend heeft. Men mag nu eenmaal niet met vuur spelen op een hooizolder …

Heideherstel: een win-win voor natuur en militair gebruik 

Om de natuur zich te laten herstellen én om herhaling van een brand van deze omvang te kunnen voorkomen, moet er nu eerst en vooral werk gemaakt worden van het herstel van de oorspronkelijke heidevegetaties door het terugdringen van het pijpestrootje. De ervaring met eerdere branden op het Groot Schietveld hebben aangetoond dat zonder een degelijk nazorgbeheer de grasmat van pijpestrootje alleen maar groter en dichter terugkeert. Hierdoor krijgt de heide geen kans om zich opnieuw te ontwikkelen, met een blijvende impact op de natuur én een groter risico op nieuwe branden tot gevolg. Peter Symens: “Natuurpunt roept de bevoegde ministers en de betrokken overheidsdiensten dan ook op om nu eerst en vooral een degelijk plan voor nazorg en herstelbeheer op te maken dat bij hoogdringendheid wordt uitgevoerd over het gehele afgebrande gebied. De voorbije jaren werd hierrond al heel wat ervaring opgebouwd na eerdere branden in de Kalmthoutse Heide en de Liereman. Deze cases hebben aangetoond dat mits de nodige navolging, de impact op de natuur herstelbaar is. Door de aanwezigheid van niet ontplofte munitie is de situatie op het Groot Schietveld enigszins anders dan op de Kalmthoutse Heide, maar dit mag niet beletten om de elders opgebouwde ervaringen nu ook op het Groot Schietveld in de praktijk om te zetten. Zowel de natuur als het militair gebruik zullen er wel bij varen.”

Last but not least: voorkomen is beter dan genezen

Om branden te voorkomen wordt reeds enkele jaren gewerkt met een systeem dat op basis van meteorologische gegevens het risico op brandgevaar inschat en vertaalt in een kleurcode (groen, geel of rood). Het systeem dat momenteel op de militaire domeinen wordt toegepast is reeds strenger dan het systeem dat gebruikt wordt in andere heide- en bosgebieden in Vlaanderen. Toch heeft de toepassing van dit systeem niet kunnen voorkomen dat er vorige week op het Groot Schietveld meer dan 500 ha is afgebrand. Ook in het verleden waren er meermaals kleinere en grote branden ten gevolge van schietoefeningen tijdens periodes die volgens het huidige systeem als ‘veilig’ werden bestempeld. Het huidige systeem blijkt dus verre van waterdicht om branden te voorkomen. “Wij vragen dan ook om het preventief beleid grondig te evalueren en dringend bij te stellen. De combinatie van toenemende periodes van aanhoudende droogte met de aanwezigheid van een kurkdroge strooisellaag van afgestorven pijpestrootje staan immers garant voor een steeds toenemend brandgevaar. Daarom roept Natuurpunt op om een generieke sperperiode voor schietoefeningen in het open terrein in te voeren tussen 1 april en eind september, eerder dan te rekenen op een voorspellingssysteem dat niet waterdicht is”, zegt Peter Symens. “De afgelopen jaren leidde de aanhoudende droogte steeds vaker tot steeds langere periodes waarin code rood van kracht was, waardoor er in deze periode van het jaar sowieso nog nauwelijks  schietoefeningen konden plaatsvinden. Kies dus resoluut voor het zekere boven het onzekere als het over veiligheid gaat!”