In het spoor van de slechtvalk
De slechtvalk is een ware krachtpatser. In ons land kom je geen grotere valk tegen én hij mag meteen ook de prijs voor de snelste vogel ter wereld in ontvangst nemen. Hij haalt 389 km per uur wanneer hij zich laat vallen op zijn nietsvermoedende prooi. We herhalen dat even: 389 km per uur. Voor deze snelheidsduivel moet je niet naar afgelegen bossen. Natuurfotograaf Wim neemt je mee naar de stad. Want de slechtvalk voelt zich helemaal thuis op hoge gebouwen of kantoortorens.
Falco Peregrinus
- Soort: roofvogel
- Grootte: ♂: 46cm/85cm (spanwijdte) - ♀: 54cm/115cm
- Woonplaats: boven de stad
- Menu: stadsvogels
- Relatiestatus: trouwe monogamist
- Levensverwachting: 15 tot 20 jaar
- Status: beschermd
- Aantal in Vlaanderen: 43-73 broedparen
Waar leeft de slechtvalk
In Vlaanderen leven tussen de 40 en 70 slechtvalkparen. En dat is veel meer dan pakweg 20 jaar geleden. Je kan dus gerust zeggen dat de slechtvalk bij ons een echte comeback maakt. Het Fonds voor Instandhouding van Roofvogels (FIR), een belangrijke roofvogelwerkgroep, speelde daar een cruciale rol in: op tientallen geschikte locaties hebben zij broedkasten voor slechtvalken geïnstalleerd. Zo kunnen de vogels hun kroost veilig en rustig grootbrengen.
Onverwachte stadsvogel
De broedkasten worden vaak in de stad geplaatst. De slechtvalk is daarmee een perfect voorbeeld van topnatuur in de stad. Slechtvalken voelen zich ook thuis in waterrijke gebieden of op open plekken waar veel vogelsoorten samentroepen, maar het is toch vooral de stad waar ze echt in hun element zijn.
Verwilderde stadsduiven (verloren gevlogen wedstrijdduiven en hun nakomelingen) zijn hun favoriete hapje bij uitstek. En die vind je in elke stad, in elk seizoen. Take-away verzekerd. Dat verklaart meteen waarom we zo’n onverwachte soort buiten grote natuurgebieden kunnen spotten.
Slechtvalken leggen het liefst hun eieren in een spleet in rotswanden. Die vind je hier niet echt, maar gebouwen als hoogspanningsmasten, kerken, kantoorgebouwen en fabriekstorens lijken wel op die favoriete hoge rotsen. En net daarom kunnen ze ook gedijen zo dicht bij de mens. Het succes van aangepaste nestkasten is ook een extra duw in de rug van deze magische roofvogel.
Welkom terug
Sinds 1991 broedt de slechvalk opnieuw in Vlaanderen. In Wallonië doet hij het wat minder, omdat hij daar in concurrentie gaat met de oehoe. Volgens recente schattingen komen er meer dan 100 broedparen voor in België. Hier vind je een kaartje waar ze worden gezien in Vlaanderen.
Gevreesde predator
In Vlaanderen is de slechtvalk vooral een standvogel. Hij blijft dus hier, ongeacht het seizoen. Tijdens de wintermaanden vullen de noordelijke, vooral jonge slechtvalken de aantallen lichtjes aan. Tijdens de broedtijd van maart tot juni zijn je kansen het grootst om een slechtvalk te spotten. Trek naar een van de vele hoge kerken in een grote stad, want daar broeden ze graag. In de buurt van hoge gebouwen kan je de slechtvalk in je verrekijkerlens krijgen of zie je hem in de lucht cirkelen.
Buiten de nestperiode vind je ze ook rondom riviermondingen en in de buurt van waterplassen met veel vogels, of in de buurt van open akkerlandschappen. Ze zitten dan vaak op de uitkijk op een paaltje, een hoogspanningsmast of gewoon op de grond. Cruciaal is in ieder geval dat er veel prooien aanwezig zijn. Let vooral op paniekreacties van andere vogels. Vliegen ze massaal op? Dan kan deze gevreesde, maar knappe predator in de buurt zijn.
In deze natuurgebieden is de slechtvalk een vaste gast:
Trek eropuit en beleef onze natuur
Een topontmoeting met een wild dier is nooit gegarandeerd.
Maar een fijn avontuur is altijd verzekerd.
Herken de slechtvalk
Slechtvalken hebben een snelle, rechte vlucht. Tijdens die vlucht vallen ze op door hun gestroomlijnde vorm, meestal toegevouwen staart en spitse, geknikte vleugels. Vrouwtjes zijn van mannetjes te onderscheiden doordat ze groter zijn.
Snelheidsduivel met zwarte baard
Let verder op de witte borst en vuilwitte buik met dwarse streepjes. Bovenaan zijn slechtvalken blauwgrijs met een donkere kop en een ferme baardstreep. Wie nu al in zwijm valt: wacht tot je de gele poten, gele oogranden en gele washuid op de snavel hebt gezien. Sommigen hebben het écht allemaal. Jonge vogels zijn donkerbruin met een zwaarder (in de lengte) gestreepte onderzijde en hebben een grijze washuid op de snavel.
Luister naar de slechtvalk
Slechtvalken zijn vogels van weinig woorden. Over het algemeen zijn ze stil, maar in het nest maken ze een raspend, klagend “Kwééé-kwééékwééé-kwééé”-gekrijs.
Tips van natuurfotograaf Wim
Natuurfotograaf Wim zoekt naar ruwe plekjes wilde natuur in het kleine Vlaanderen. Waar dieren en planten nog een plek weten te veroveren tussen huizen, akkers en industrie.
"De slechtvalk heeft een speciaal plekje in mijn hart. Als buitenfotograaf probeer ik heel verschillende vogelsoorten voor de lens te krijgen. Het is telkens een uitzonderlijke ervaring als ik voor enkele topsoorten naar de stad kan trekken. Hier in Mechelen broedt de slechtvalk in de Sint-Romboutstoren. Het koppeltje hangt heel het jaar door rond de toren. Het is meestal zijn typische roep die je naar boven doet kijken. Vanop een terrasje met een verrekijker of telescoop is dat extra aangenaam."
"Het koppeltje nestelt meestal vlak onder de rondgang bovenop de toren. Dus ze zijn wel gewend aan mensen die de toren bezoeken. Tot op een zekere, veilige afstand tenminste. Om hem te fotograferen is wat meer geduld nodig. In vlucht voelen ze zich veilig, maar als ze landen zijn ze super alert. Zelfs achter een camouflagenet op de toren liet hij zich niet bedotten. Ze zien elke kleine beweging en vliegen op bij elk verdacht geluid."
Zoektips van Wim
Vogels haarscherp voor de lens
De Kite Ursus is de best verkochte verrekijker onder de Natuurpunt-leden. Het is een allround verrekijker, ontworpen voor dagelijks gebruik en heet een garantie van 30 jaar. Ideaal om de slechtvalk mee te spotten!
Niet te verwarren met
Roofvogels verschillen van andere vogels, omdat het vleesetende vogels zijn die op een prooi jagen. Dat doen ze op de grond, in de lucht of in het water. Ze hebben klauwen met scherpe nagels met drie tenen vooruit en één teen achteruit, en een grote kromme snavel. In de valkenfamilie wordt de slechtvalk weleens met andere valken verward. We zetten de familieleden even op een rijtje.
Uitpakken met weetjes
Supersnavel
Slechtvalken gaan hard, maar hoe kunnen slechtvalken die snelheden aan? Dat geheim zit in hun snavel. Met een soort kegels in de neusgaten vermijden ze dat hun longen door de hoge druk zouden exploderen. Hij kan zijn prooi tot 3 km ver spotten. Daarmee kijkt hij twee keer beter dan een havik en vier keer beter dan een duif. Wist je dat een slechtvalk ook van onderen kan toeslaan? Tijdens de achtervolging vliegt hij iets lager dan de ongelukkige duif en maakt zo gebruik van hun dode hoek.
Nachtraaf
Net als je denkt dat zijn prooien 's nachts dan toch wat rust krijgen, moeten we je al meteen teleurstellen: slechtvalken in de stad jagen ook ‘s nachts. Daarvoor maken ze gebruik van de verlichting. Die is vaak intenser rond hoge monumenten. Zo kunnen ze dus ook overvliegende trekvogels of andere nachtelijke vliegers verschalken. Tussen hun prooien kan je bijvoorbeeld houtsnippen en gierzwaluwen terugvinden. Oppassen geblazen dus voor deze nachtraaf!
Gevaarlijke liefde
Vanaf tweejarige leeftijd zoekt de slechtvalk een levensgezel. Dat doen ze vooral in het najaar. Maar hun echte verleidingstechnieken - het betere baltswerk - houden ze voor het voorjaar. Mannetjes maken indruk met spectaculaire vliegkunstjes. Niet zonder risico: eens afgekeurd worden ze verjaagd of zelfs gedood. Daarom kiezen mannetjes ook voor de weg van de maag: ze brengen prooien naar het vrouwtje. Zo kan zij inschatten of het mannetje een goeie papa voor hun kroost kan zijn. Enkel dan zal het koppeltje overgaan tot het echte paren. Dat duurt ongeveer een week, met meerdere vrijpartijen per dag.
Slechte slechtvalk
Roofdieren zijn vaak de pineut en krijgen ondankbare namen opgespeld. De meest gangbare verklaring voor de naam van onze slechtvalk is dat hij zijn prooi door de slag meteen vernietigt – vroeger heette dat 'beslechten'. Een andere verklaring is dat het oude 'slecht' vroeger 'ordinair' of 'gewoon' betekende. Dat zien we ook terug in zijn oude wetenschappelijke naam Falco communis. Onder de valkeniers zou de slechtvalk een vaak gebruikte roofvogel zijn, dus een 'gewone' valkeniersvogel.
Wereldpaspoort
De slechtvalk is een ware kosmopoliet: je vindt hem terug over de hele wereld. Van Afrika tot in Amerika, vanop de Himalaya tot in de woestijn. Qua spreiding zit het wel snor. Noordelijke slechtvalken zijn groter, bleker en grijzer. Terwijl de zuidelijke kleiner, donkerder en bruiner zijn. Tijdens het broeden blijven slechtvalken dicht bij hun nest. Ze verjagen elke mogelijke indringer tot op enkele honderden meters van hun (toekomstige) kroost. Hun hapje zoeken ze tot 4 km rond hun broedplek. Heb jij hem al gespot in een ander land?
Donzige kuikens
Elke lente begint het koppeltje aan hun nest. Papa slechtvalk brengt duiven naar het nest en geeft ze aan mama. Die pluimt ze, scheurt ze in stukjes en voert ze aan haar kroost. Een legsel bestaat uit 3 tot 4 eieren. De donzige kuikens worden 6 weken constant gevoederd tot ze ferme jonge snaken zijn. De jongste uit het nest is vaak kleiner dan de oudste en zal bij voedselschaarste als voedsel dienen. Een harde, maar efficiënte aanpak in de natuur. Na 3 maanden verlaten de jongen hun veilige thuishaven en trekken ze de wijde wereld in.
Samenleven met de slechtvalk
Door vervolging en veelvuldig gebruik van insecticiden verdween de slechtvalk een tijdlang uit Vlaanderen. Overzee was het nog erger: tijdens de Tweede Wereldoorlog voerde de Britse regering zelfs een verdelgingsplicht in om hun militaire communicatielijnen via postduiven te beschermen. Daarna kon de slechtvalk zich wat herstellen, maar DDT gooide roet in het eten. Insecten zaten vol gif en vogels aten zo telkens vergiftigde prooien. Het gif zorgde voor broze eierschalen die het gewicht van de broedende ouder niet konden dragen. De opstapeling van het gif maakte de vogels zelfs steriel. Het scheelde niet veel of de slechtvalk was in de jaren ‘60 helemaal uitgestorven.
Gelukkig namen natuurverenigingen zoals de Federatie voor Instandhouding van Roofvogels (FIR) het op voor de bescherming van verschillende roofvogels. Dankzij nestkast- en andere acties werd in 1996 het allereerste slechtvalkenjong geboren in Vlaanderen (in een 80 m hoge nestkast in Doel aan koeltoren). En nu maakt de slechtvalk een echte comeback. Meer zelfs: hij paste zich zo aan onze stedelijke omgeving aan dat hij een echte ambassadeur is geworden voor topnatuur in de stad. En op zijn manier houdt hij de duiven- en meeuwenpopulatie onder controle.
Hoe beschermt Natuurpunt de slechtvalk
Natuurpunt beschermt de slechtvalk door nestkasten te plaatsen. We ondersteunen 33 vogelwerkgroepen, elk met hun eigen identiteit en structuur. Door actieve bescherming en de plaatsing van specifieke nestkasten op hoge constructies kan de slechtvalk jaarlijks tot broeden komen.
Spijtig genoeg is de slechtvalk nog steeds slachtoffer van vergiftiging en nestroof, en wordt hij soms nog afgeschoten. Sommige duivenhouders zien hem bijvoorbeeld nog steeds als een bedreiging. Brits onderzoek heeft uitgewezen dat slechts 14 procent van alle niet-teruggekeerde wedstrijdduiven gepakt wordt door roofvogels, waaronder slechtvalken.
Natuurpunt stelt ook de gebieden en de beschermde prooien veilig. We organiseren jaarlijks ook activiteiten rond de slechtvalk, vooral in de maanden mei en juni. Dan kan je de luchtacrobaat vaak bewonderen met telescopen en verrekijkers.
Zelf kan je ook actie ondernemen voor de slechtvalk. Eigenaars van hoge gebouwen kunnen nestkasten installeren en er zo mee voor zorgen dat de slechtvalk beschermd wordt. Daarvoor raadpleeg je best een van de vogelwerkgroepen van Natuurpunt.
Slechtvalk gezien?
Meld het dan via www.waarnemingen.be
Zo kan je lokale vogelwerkgroep beter volgen waar er slechtvalken gespot worden. Deze vogelwerkgroepen zijn actief in heel Vlaanderen en zetten zich in voor de bescherming van vogels.
-
In mei en juni heb je de meeste kans om slechtvalken te spotten
-
Check waarnemingen.be, kies een stad uit en kijk naar hoge torens
-
Neem je verrekijker mee en zoek naar een sikkelachtig silhouet rond de toren
-
Let op paniekreacties van vogels
Volgende keer
Volgende week: de grote keizerlibel.
In les 5 deelt Sam zijn zoektips met jou.
In deze cursus:
Les 1: de bever
Les 2: de ijsvogel
Les 3: de kleine zonnedauw
> Les 4: de slechtvalk
Les 5: de grote keizerlibel
Les 6: het everzwijn
Les 7: de bosuil
Les 8: de vos
Les 9: de ree
Les 10: de zwarte specht
Deze cursus werd met liefde gemaakt door Natuurpunt.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief