Image
Egel - Elwin van der Kolk

Egel

European hedgehog
Erinaceus europaeus
Egels (Erinaceidae)

De egel is vooral bekend door zijn stekelvacht en zijn gewoonte om zich bij gevaar op te rollen. Elk jaar sneuvelen duizenden egels in het verkeer.

Grootte
20 - 30 cm - hoogte: 12 - 20 cm
Gewicht
800 - 1200 gr
Levensverwachting

8 jaar

Favoriete maaltijd

Insecten en slakken.

Burgerlijke staat

Solitair.

Status
Algemeen
Woonplaats

Bosranden, houtkanten, boomgaarden, tuinen en parken.

Karakter

Luidruchtig.

Verleiding

Zoet fruit, hoewel dat slecht voor hen is.

Hoe herken je de egel?

  • spitse, donkere snuit (reukzin is zeer goed ontwikkeld) met scherpe tanden
  • kleine ogen (egels zijn bijziend), korte oren (maar egels horen zeer goed)
  • rug en flanken bedekt met 6000 tot 9000 bonte stekels
  • kop, buik, poten, borst en keel begroeid met dunne vacht van lang, stug haar
  • kort staartje

De egel is vooral bekend door zijn stekelvacht en zijn gewoonte om zich bij gevaar op te rollen. Elk jaar sneuvelen duizenden egels in het verkeer.

Egel - Elwin van der Kolk

Hoe klinkt de egel?

Egels snuiven, smakken, snuffelen en knorren. Door hun geknor worden ze in het Engels hedgehog genoemd (hedge = haag, hog = varken). Ons woord ‘egel’ betekent dan weer stekelig.

Audio file
Beluister hier

Hoe leeft de egel?

Wat eet de egel?

Egels voeden zich vooral met kevers, regenwormen, spinnen, slakken, duizendpoten en rupsen. Ook muizen, amfibieën en vogels (en hun eieren) staan op het menu, al gaat het hier waarschijnlijk meestal om aas dat ze vinden (zoals doodgereden dieren op de baan). Soms worden ook reptielen (hagedissen, slangen) verorberd. Af en toe eten ze ook paddenstoelen of kleine hoeveelheden plantaardig voedsel, zoals gevallen fruit of andere vruchten. Ze smullen ervan omdat het lekker zoet is, maar ze kunnen het niet goed verteren en de suikers zijn slecht voor hun tanden. Ook allerlei resten van menselijke etenswaren vinden ze lekker, ondanks dat het ongezond voor hen is.

Afbeelding
Egel - in herfstbladeren - Shutterstock
NP
Afbeelding
Egel in tuin - Shutterstock
NP

Hoe plant de egel zich voort?

Het paarseizoen van de egel begint kort na de winterslaap en loopt door tot in juli, uitzonderlijk zelfs tot begin september. 
Het mannetje loopt een paar keer rond het vrouwtje, waarop het vrouwtje agressief haar stekels opzet. Vaak zet ze het op een lopen en dwingt ze het mannetje tot een achtervolging. Als hij daardoor niet ontmoedigd is en haar bijgehaald heeft, omcirkelt hij haar met veel gesnuffel en gehijg. Die luidruchtige egelcarrousel kan uren doorgaan alvorens er wordt gepaard. Hierbij drukt het vrouwtje zich tegen de grond en legt haar stekels plat. 
Na een dracht van vijf weken worden gemiddeld vijf jongen geboren. Drie weken later gaan ze met hun moeder op pad om voedsel te zoeken. 
Het mannetje neemt geen deel aan de bouw van het nest en laat ook de zorg voor de jongen volledig aan het vrouwtje over. Na nog twee weken kunnen ze voor zichzelf zorgen, maar vaak blijven de jongen nog een tijdje bij elkaar en overwinteren ze zelfs in hun geboortenest. Soms kunnen egels nog een tweede worp krijgen. Die jongen zullen meer moeite hebben om tijdig aan te vetten voor de winterslaap.

Icon
Icoon - Wist je dat

Wist je dat?

  • Naast horen, zien, ruiken, proeven en voelen hebben egels - net als sommige andere zoogdieren en reptielen - een zesde zintuig: het orgaan van Jacobson. Het ligt tussen hun gehemelte en de neusholte en dient om heel nauwkeurig nieuwe geuren te onderzoeken en leren herkennen.
  • Egels kunnen een snelheid van 2 meter/seconde halen (= 7 km/u).
  • Ze worden doof, kaal en blind geboren, maar al een uur na de geboorte beginnen de stekeltjes door de huid te prikken. Na twee weken gaan hun oogjes en oortjes open. Een volwassen egel heeft ongeveer 6.000 - 9.000 stekels op zijn rug en flanken. Deze gaan gemiddeld ongeveer 18 maanden mee.
  • Een egel kan tot 40 slakken per nacht eten. Zo'n grote hoeveelheid is wel uitzonderlijk maar kan voorkomen op momenten dat ander voedsel schaars is.
  • Een gezonde volwassen egel weegt tussen de 800 en 1200 gram. Na de zomer moeten egels veel eten om genoeg op te vetten voor de winterslaap. Om de winter te overleven, moet een egel minstens 400 à 500 gram wegen voor hij in winterslaap gaat. 
  • Vooral voor de vrouwtjes en jonge egeltjes is dat een zware opgave, waardoor zij meestal later beginnen te winterslapen dan de mannetjes.
  • Tijdens de winterslaap kunnen egels tot 40% van hun lichaamsgewicht verliezen. Hun lichaamstemperatuur daalt dan van 36 °C naar 1-5 °C, hun hartslag van 190 naar 20 slagen per minuut en de ademhaling naar eens in de 2 tot 3 minuten. Bovendien stopt hun spijsvertering tijdens deze periode. De winterslaap duurt over het algemeen van oktober-november tot maart-april. 
  • Vind je een egel die dood lijkt, check dan goed of hij niet gewoon in winterslaap is! 
  • Een egel slaapt niet de hele winter aan één stuk door. Soms wordt hij wakker en gaat hij op stap. Als zijn slaapplek niet warm genoeg is, verhuist hij bijvoorbeeld naar een ander nest. Ook tijdens zachte winters, waarin toch nog insecten te vinden zijn, kan de egel hele perioden wakker blijven.
  • De egel is ons enige zoogdier dat zich oprolt bij gevaar (in het buitenland vertonen schubdieren gelijkaardig gedrag). Ze doen dit via een sterk ontwikkelde spierlaag onder de stekelige huid, waarna deze veilig om hen heen getrokken wordt door een speciale kringspier. Eenmaal opgerold kunnen ze een paar uur zo blijven liggen. Enkel een das is met zijn stevige klauwen in staat om de egel te ontrollen en op te eten.
  • Hoewel ze allebei stekels hebben, zijn egels en stekelvarkens geen familie van elkaar: egels zijn insecteneters, stekelvarkens zijn knaagdieren.

Waar vind je de egel?

Egels houden van gevarieerde, kleinschalige landschappen met veel dekking en voedsel. Bosranden, houtkanten, struweel, boomgaarden en (natuurlijke) tuinen en parken vormen een optimaal leefgebied. De egel is een cultuurvolger en leeft ook in de nabijheid van bebouwing. Hij dringt zelfs vrij ver door in grote steden.

Bekijk deze soort op waarnemingen.be

Komt de egel veel voor?

Egels leven solitair in een vast woongebied, dat ze echter niet verdedigen tegenover soortgenootjes. Wanneer meerdere dieren een gebied delen, mijden ze elkaar door op verschillende momenten en plaatsen naar eten te zoeken. Als je toch een groepje egels tegenkomt, is dat meestal een moeder met haar kleintjes, die tijdelijk samenleven. Op voederplaatsen in tuinen kunnen wel meerdere egels tegelijk afkomen.

Om een levende egel te zien kan je best ’s avonds of ’s nachts op stap gaan. Goed luisteren is daarbij belangrijk, aangezien egels heel luidruchtig kunnen zijn. Als je er eentje hoort, kan je stil op het geluid afgaan en voorzichtig met een zaklamp schijnen (rood licht werkt voor zoogdieren minder verstorend dan wit licht) om te zien of je hem kan vinden

Afbeelding
Download je gratis Egelgids
NP

Hoe zorg je voor de egel in je tuin?

Hoe maak je jouw tuin egelvriendelijk? En hoe zorg je ervoor dat egels veilig van tuin naar tuin kunnen lopen?  In de gratis Egelgids vind je tonnen praktische tips om het hele jaar door voor de egels in je tuin te zorgen.

Vraag je Egelgids aan

Leer soorten herkennen en geef je waarnemingen door

Afbeelding
ObsIdentify - Shutterstock
NP

Trek met je telefoon naar buiten en identificeer soorten met de gratis app ObsIdentify: de natuurherkenner in je broekzak. Door je waarnemingen op te slaan, lever je tegelijk een belangrijke bijdrage aan het onderzoek rond soorten. Download de app hier:
 

Download voor iOS    Download voor Android

Icon
Icoon - Vrijwilligers - Helpende handen

Help de egel

Wat kan jij doen?

Zorg dat een egel makkelijk van jouw tuin naar die van de buren kan gaan, zonder dat ze daarvoor via de straat moeten gaan. Kies voor een haag of houtkant in plaats van een kunstmatige omheining. Heb je toch een omheining, voorzie dan een paar egelpoortjes van 15x15 cm. 

Laat bladeren , een takkenhoop, boomstronken of een composthoop in de tuin liggen. Hieronder kunnen egels een nest maken. Ruim een composthoop nooit op alvorens te controleren of er geen egel in slaapt. Vanaf juli tot oktober kan er zelfs een moeder met jongen in zitten. Wil je een egel in jouw tuin een fijn onderkomen geven, dan kan je ook een egelnestkast aankopen of er zelf in elkaar timmeren.

Gebruik geen gif (slakkengif, insecticiden…). Egels eten heel wat ongewervelden en zijn dus gevoelig voor prooien die aan gif werden blootgesteld. Egels zijn goede zwemmers maar verdrinken toch soms in tuinvijvers met steile, rechte oevers. Leg een ruw loopplankje in jouw vijver. Beter nog: zorg voor een schuine oever, zodat egels (en andere dieren) er makkelijk op eigen kracht kunnen uit kruipen.

Egels zijn niet in staat om de lactose die in koeienmelk zit te verteren. Opname van lactose geeft ernstige darmklachten en leidt tot diarree. Hierdoor kan een egel (door uitdroging) sterven. Geef egels dus nooit melk.

Vind je een doodgereden egel, voer dan de exacte locatie in op www.waarnemingen.be. Natuurpunt wil de zwarte punten op de Vlaamse wegen nauwkeurig in kaart brengen en wil samen met de bevoegde overheden zoeken naar efficiënte oplossingen.

Een wild dier in nood? 

Vind je een egel in nood, dan breng je hem best naar een dierenopvangcentrum in je buurt. Zij geven je goede raad en proberen de egel weer beter te maken.

  • Een egel heeft hulp nodig als hij gewond is, trilt, onrustig of in rondjes loopt, omvalt, bijna verdronken is, suf blijft zitten of gestrekt blijft liggen, in een net verstrikt raakte, niest, hoest, een reutelende ademhaling heeft, vuile ogen of neus of groene diarree heeft. 
  • Egels hebben specifieke egelvlooien, die enkel op hen overleven, en lopen ook vaak rond met teken. Normaal hebben ze daar geen last van, maar als een egel overmatig veel teken of vlooien heeft, of vliegeneitjes of vliegenmaden, is hij wellicht verzwakt en kan hij best opgevangen worden. 
  • Ook baby-egels zonder moeder hebben hulp nodig, want mogelijk is hun moeder overreden of op een andere wijze omgekomen. Check wel goed dat de jongen echt voor langere tijd alleen rondlopen en dat hun moeder toch niet komt opdagen! 
  • Een egel in nood in afwachting van opvang pak je best op met handschoenen of een handdoek. Zet hem in een afgedekte doos met verfrommelde kranten en een handdoek (met eronder een warmte-element als hij onderkoeld is), op een rustige, warme, donkere plek zonder vliegen. Geef hem een paar ondiepe kommetjes met water (geen melk) en voer (kattenbrokjes).

Een egel in een verstoord winternest hoeft niet naar de opvang. Dek zijn slaapplek terug af of leg hem in een gelijkaardige, veilige, beschutte slaapplaats in de buurt. Ook een egel die veel te weinig weegt in de winter (minder dan 400-500 gram in oktober-februari) hoeft niet altijd opgevangen te worden, zeker als hij er voor de rest nog gezond uitziet. Je kan hem helpen door wat eten (bv. kattenbrokjes) en water (geen melk) voor hem buiten te zetten. Zo kan hij aanvetten en toch vrij blijven, want in gevangenschap moeten verblijven, is stresserend voor wilde dieren en wordt dus best vermeden.