Natuurherstel in de Kleine Netevallei

2022 2023 Afgraven van een puinstort in de Kleine Netevallei

Om het leefgebied voor zomerklokje en blauwborst uit te breiden in het Viersels Gebroekt (Kleine Netevallei) werd een puinstort afgegraven en omgevormd tot een voedselrijke ruigte. Met de ingreep kon ook de waterbergende functie van dit stuk vergraven vallei worden hersteld. Het private stort ontstond in 1966 en werd vooral gebruikt om puin van allerlei afbraakwerken in te dumpen. Uiteindelijk werd het stort afgedekt met een laag teelaarde en ingezaaid. Het vormde decennialang een onnatuurlijke hoogte waar de bufferende werking van de vallei volledig te niet werd gedaan. 
Sinds 2012 verenigen verschillende overheidsdiensten en partners binnen de vallei, waaronder Natuurpunt, zich in een samenwerkingsverband. Hun ambitie: werken aan een duurzame vallei die een antwoord biedt op de klimaatuitdagingen waaronder de aanpak van verdroging, meer ruimte voor water en verdere natuurontwikkeling. Die ambitie leidde tot twee opeenvolgende Strategische Projecten en resulteerde ondertussen al in concrete realisaties en acties op het terrein. In de schoot van deze coalitie werd na de opmaak van een samenwerkingsovereenkomst tussen Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), De Vlaamse Waterweg NV (DVW), Provincie Antwerpen, gemeente Zandhoven en Natuurpunt Beheer vzw een klaverbladfinanciering voorzien waardoor de werken effectief konden worden aanbesteed en uitgevoerd.  
Als eerste stap werd het terrein gemaaid en werd de teellaag verwijderd. Daarna kon gestart worden met de afvoer van ruim 30.000 m3 puin. Hierbij werd zo goed mogelijk het oorspronkelijk maaiveld gevolgd. Ter hoogte van de site werden de oeverwallen langsheen de Kleine Beek en Molenbeek, vroeger ontstaan door de ruimingsspecie uit beide waterlopen op de oever te deponeren, eveneens afgegraven en afgevoerd. 
Na de werken liep het terrein al snel onder water door zowel overvloedige regen als beveractiviteit. Meteen was duidelijk dat de waterbergende functie was hersteld. Talrijke watervogels vonden hun weg reeds naar het open water. Het is nu afwachten hoe het platenleven zich zal ontwikkelen. Het Agentschap Natuur en Bos engageerde zich alvast om de evolutie per seizoen vanuit de lucht op te volgen via drone-opnamen. 

Robuustere natuurkernen zijn niet enkel van groot belang voor fauna en flora. Ze laten ook een optimaal gestuurde recreatie toe die een grote meerwaarde betekent voor de bezoeker van de Kleine Netevallei. Na de werken werd er ikv een openstellingssubsidie een bijkomend stuk plankenpad voorzien om het onderbroken wandelpad -voorheen gelegen op de afgegraven oeverwal- te herstellen. Wandelaars kunnen nu volop genieten van het herstelde valleilandschap en van nabij het natuurherstel zien evolueren.

2022 - 2023 Herstel en kwaliteitsverbetering hooilanden en ruigtes voor blauwborst, bosrietzanger en dwergmuis

In 2019 vroeg Natuurpunt een Projectsubsidie Natuur aan bij het Agentschap voor Natuur en Bos om enerzijds sterk verruigde voormalige hooilanden met opslag van wilg en zwarte els in ere te herstellen als leefgebied voor blauwborst, bosrietzanger en dwergmuis en anderzijds invasieve Robinia pseudoacacia te bestrijden. 
In de Kleine Netevallei verwierf Natuurpunt de afgelopen jaren een aantal voormalige hooilanden. Sommigen ervan lagen er al geruime tijd onbeheerd bij waardoor sterke verruiging was opgetreden. Waar we in andere delen van het gebied kiezen voor een spontane evolutie naar bos houden we hier het historische kleinschalige landschap in ere te houden of herstellen het. Dat doen we door de opslag in de graslanden te verwijderen. Na het verwijderen van de opslag en de aanwezige stronken van de zijn de hooilanden weer maaiklaar. De hoge grondwaterdruk vereist de inzet van gespecialiseerde rupsmaaiers en biedt kansen voor de ontwikkeling van mooie dotterbloemhooilanden met overgangen naar zoomvormende ruigten. Door op de ingerichte percelen een gepast beheer in te stellen zullen ze gunstig evolueren naar de doelhabitats. Doelsoorten zijn reeds beperkt aanwezig in de reeds langer beheerde aanliggende stukken en zullen zich vermoedelijk langzaam uitbreiden op de ingerichte stukken. Soorten als blauwborst, bosrietzanger en dwergmuis zullen profiteren van deze maatregelen. 

Op een droger hooiland vormde opslag van de invasieve Robinia pseudoacacia een probleem. De soort werd bestreden door de bovengrondse opslag te verwijderen en de wortels mechanisch uit te spitten. Vanwege het invasieve karakter -vanuit wortelrestanten schieten snel nieuwe scheuten- werd nazorg voorzien.

Robuustere natuurkernen zijn niet enkel van groot belang voor fauna en flora. Ze laten ook een optimaal gestuurde recreatie toe die een grote meerwaarde betekent voor de bezoeker van De Kleine Netevallei.

De herstelmaatregelen worden mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Vlaamse overheid. 
 

2022: Kleine Netevallei: Herstel en kwaliteitsverbetering ruigtes en veen voor zomerklokje en blauwborst

In de Kleine Netevallei verwierf Natuurpunt de afgelopen jaren een aantal voormalige hooilanden. Sommigen ervan lagen er al geruime tijd onbeheerd bij waardoor sterke verruiging was opgetreden. Waar we in andere delen van het gebied kiezen voor een spontane evolutie naar bos houden we hier het historische kleinschalige landschap in ere te houden of herstellen het. Dat doen we door de opslag in de graslanden te verwijderen. Na het verwijderen van de opslag en de aanwezige stronken van de zijn de hooilanden weer maaiklaar. De hoge grondwaterdruk vereist de inzet van gespecialiseerde rupsmaaiers en biedt kansen voor de ontwikkeling van mooie dotterbloemhooilanden met overgangen naar laagveen en zoomvormende ruigten. Door op de ingerichte percelen een gepast beheer in te stellen zullen ze gunstig evolueren naar de doelhabitats. Doelsoorten zijn reeds beperkt aanwezig in de reeds langer beheerde aanliggende stukken en zullen zich vermoedelijk langzaam uitbreiden op de ingerichte stukken. Soorten als zomerklokje, blauwborst, dwergmuis en roerdomp zullen profiteren van deze maatregelen.

Naast de hooilanden werd ook een voormalige recreatievijver omgevormd. In de Kleine Netevallei werden in de jaren 1960 en 1970 talloze weekendvijvers gegraven in natte hooilanden die niet geschikt waren voor gemoderniseerde landbouw. Deze vijvers zorgen niet enkel voor een verstoord reliëf dat het water bufferend vermogen van de vallei aantast. Ze gaan vaak ook vergezeld van koterij, ongezuiverd sanitair water, allerlei afval, tuinaanplanten, onnatuurlijke barrières (hekwerk, afsluitingen) en invasieve (water)exoten. Natuurpunt verwijderde in een eerdere fase de aanwezige koterijen en afsluitingen. Binnen het huidige project werd de vijver afgevist, werden begroeiing en oeverbeschoeiing verwijderd en werd de vijver gedempt met de grond die destijds bij het uitgraven in dijkjes werd aangelegd rondom de vijver. Via spontane successie mag de site zich ontwikkelen tot broekbos met overgangen naar laagveen- en ruigtevegetaties.

De herstelmaatregelen worden mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Vlaamse overheid. 

Van weekendvijvers en verkrotte weekendverblijven terug naar beemdenlandschap

In de jaren 60 en 70 werden in grote delen van de vallei vijvers gegraven en weekendhuisjes gebouwd. Hierdoor verdween niet alleen een eeuwenoud beemdenlandschap maar ging ook de waterbergende functie van de vallei deels verloren. Alleen al tussen Lier en het Albertkanaal ging meer dan 120 ha van de vallei verloren aan weekendvijvers en huisjes.

Stap per stap tracht Natuurpunt deze fouten uit het verleden te herstellen. Na aankoop van een perceel breken we de aanwezige verblijven, die vaak al sterk verkrot zijn, af. Ook andere rommel zoals autowrakken, oeverbeschoeiingen, verhardingen, etc voeren we af. Daarna verwijderen we de aanwezige bomen om de noodzakelijke graafwerken te kunnen uitvoeren. Door de dijken te verlagen en de vijvers terug te dempen slagen we namelijk 2 vliegen in één klap. Vooreerst vergroten we met deze ontharding de waterbergende capaciteit van de vallei en beschermen daardoor andere delen tegen overstroming. Daarnaast kan ook de natuur zich herstellen op de ingerichte percelen. In sommige delen van de vallei kiezen we daarbij bewust voor bosuitbreiding. In andere delen trachten we het eeuwenoude beemdenlandschap in zijn volle glorie te herstellen. Wist je bijvoorbeeld dat je tot WOII vanuit Viersel de kerk van Lier kon zien?

De afgelopen jaren heeft Natuurpunt reeds meer dan 30 ha aan ophogingen en weekendvijvers hersteld. Dit gebeurde grotendeels tijdens LIFE Kleine Nete, een project waarvoor we subsidies ontvingen vanuit Europa.

Voor de inrichting van deze weekendvijvers kan Natuurpunt rekenen op Vlaamse en Europese steun. Zowel het departement Omgeving (Onthardingssubsidie) als het Agentschap Natuur en Bos (Investeringssubsidie Natuur en Projectsubsidie natuur) dragen hun steentje bij. Dit project werd mede mogelijk gemaakt door cofinanciering vanuit het Europees fonds voor plattelandsontwikkeling.

Herstel ruigte en alluviaal bos door omvorming grijze infrastructuur

In de streek van de Kleine Netevallei en Schupleer zijn er sinds eind jaren 60 van vorige eeuw meer dan 120 ha natte graslanden, voedselrijke ruigtes en veen verdwenen door de aanleg van weekendvijvers en -verblijven. Met het oog op herstel van het historische beemdenlandschap en de rivierbegeleidende natuur die zich in de vallei bevond, zijn er drie weekendvijvers in natuurgebied vernatuurlijkt. Dit is mogelijk gemaakt dankzij het MINA-fonds van de Vlaamse Gemeenschap, het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) en de vrijwilligers van Natuurpunt.

Om dit te bereiken werden eventueel nog aanwezige weekendverblijven eerst afgebroken. De oeverbeschoeiing van de weekendvijvers werd eerst verwijderd, zo waren er geen menselijke objecten meer aanwezig in de vijvers. De verhoogde dijken rondom de vijvers, ooit aangelegd met de grond om de vijver uit te graven, werden tot op maaiveld afgegraven. De vijvers werden daarna gedempt met de grond die vrijgekomen was door het afgraven van de dijken.

Op de twee percelen waar een nat broekbos als doel is gesteld, wordt op natuurlijke verjonging gerekend. Hoewel dit in de beginfase wat trager is, vormt zich zo een structuurrijk en ongelijkjarig bos in plaats van een monotoon bos. Eventuele schadelijke exoten worden wel verwijderd. Op het perceel waar er een voedselrijke ruigte en wilgenstruweel wordt beoogt, wordt er maaisel opgebracht van een referentieperceel, een perceel waar zich een goede ontwikkelde ruigte bevindt zoals in dit project beoogd wordt. Zo helpen we de vegetatieontwikkeling alvast een handje. Ook hier worden er eventuele schadelijke exoten verwijderd.

Door de uitvoering van dit project wordt er bijgedragen aan de ontwikkeling en bescherming van habitatwaardig broekbos, wilgenstruweel en natte ruigtes. Zo wordt het valleilandschap stap per stap hersteld. Dit zorgt niet enkel voor een verhoogde natuurwaarde maar verbetert ook het waterbergend vermogen van de vallei en de waterkwaliteit. Bovendien wordt de belevingswaarde van het gebied versterkt door de natuurlijkere omgeving en de aanwezigheid van vrolijke vogels zoals de blauwborst en het elegante zomerklokje.

Viersels Gebroekt / Oostmalse Steenweg:

In functie van het maaibeheer met een gespecialiseerde rupsmaaier was het noodzakelijk om de toegangsweg tot de percelen Oostmalse Steenweg te verbeteren. Dit vergemakkelijkt het jaarlijks maaibeheer met een rupsmaaier. Hiervoor werd schrale grond met een gunstige bodemcode opgebracht. In 2 zones zijn stronken gefreesd met het oog op het toekomstige beheer.

Steenbeemden:

In het zuiden van de Steenbeemden ligt een donk waar enkele jaren geleden begrazing is opgestart die ervoor zorgt dat het terrein niet vergrast en verbost. Voor het beheer van heide en begeleidende graslandtypes is schapenbegrazing opgestart. De watervoorziening voor de dieren was een knelpunt voor het graasbeheer. Om deze beheervorm te ondersteunen is een waterput geboord tot een diepte met permanent water. Er is ook een handpomp geïnstalleerd.

Kloosterheide:

Hier ontwikkelt een opengemaakt perceel verder naar heischraal grasland met eikenhakhout. Voor de (na)begrazing werd een raster met draadpoort rondom deze percelen gezet. Opmaak van de toegangsweg met schraal zand was ook hier noodzakelijk om het verder toekomstige beheer mogelijk te maken.

Bezoekersinfo

Praktische info en wandelkaartjes vind je hier