Image
Zwartkop - Elwin van der Kolk

Zwartkop

Eurasian Blackcap
Sylvia atricapilla
Zangers (Sylviidae)

De zwartkop is een muisgrijze zangvogel met een gitzwart ‘petje’. Vrouwtjes hebben een roodbruin petje. De zang is luid en zeer melodieus.

Grootte
14 cm - spanwijdte: 20 - 23 cm
Gewicht
17 gram
Favoriete maaltijd

nsecten en vruchten

Burgerlijke staat

monogaam voor één seizoen

Status
Algemeen
Woonplaats

Bebost gebied, parken en tuinen

Afkomst
Inheems

Hoe herken je de zwartkop?

  • muisgrijs verenkleed, vrij stevig gebouwd
  • mannetje met gitzwart ‘petje’
  • vrouwtje met roodbruin ‘petje’
  • poten en snavel grijs

De zwartkop is ongeveer net zo groot als een koolmees en dankt zijn naam aan de zwarte pet op zijn kop, die alleen het mannetje draagt. Het vrouwtje heeft een roestbruine pet. Bij het mannetje is de rest van het verenkleed grijs, bij het vrouwtje grijsbruin. Een jong mannetje heeft in de winter een zwarte pet, met bruine vlekken. De zwartkop vliegt weinig en laat zich vooral horen.

Zwartkop - Elwin van der Kolk
Zwartkop - Elwin van der Kolk

Het geluid van de zwartkop

Melodieus en gevarieerd. Kenmerkend zijn de luide, heldere en hoge tonen aan het einde van de zang. Bij onraad een herhaald "tek-tek".

Audio file
Beluister hier
Audio file
Beluister hier

Hoe leeft de zwartkop

Wat eet de zwartkop?

De zwartkop eet tijdens het broedseizoen vooral insecten. Buiten het broedseizoen staan in hoofdzaak bessen en andere vruchten op het menu. Zwartkoppen die in Vlaanderen de winter doorbrengen, pikken vaak een graantje mee van voedertafels en hangen zelfs aan pindaslingers en vetbollen.

Afbeelding
Zwartkop - Waarnemingen - Yves Hoebeke
Waarnemingen.be - Yves Hoebeke
Afbeelding
Zwartkop vrouw - François Van Bauwel
François Van Bauwel

Hoe plant de zwartkop zich voort?

De zwartkop maakt zijn nest bij voorkeur in bramen, in dicht netelstruweel of in meidoorn. Het mannetje bouwt doorgaans een aantal ruwe ‘aanzetten’, waaruit het vrouwtje haar keuze maakt. Het geselecteerde nest wordt dan door beide vogels verder afgewerkt. Zwartkoppen zijn monogaam maar de paarband houdt meestal slechts één broedseizoen stand.

Icon
Icoon - Wist je dat

Wist je dat?

  • Heel wat soorten keren almaar vroeger terug uit de Zuid-Europese of Afrikaanse overwinteringsgebieden. Dit is vooral het geval bij korte tot middellange afstandstrekkers die in Zuid-Europa en Noord-Afrika overwinteren. In 1985 werd de eerste zwartkop in Vlaanderen gemiddeld rond 12 april opgemerkt, in 2003 lag de aankomstdatum al rond 27 maart: een verschuiving van maar liefst 16 dagen.
  • De zwartkop is de meest geringde vogel in België, met een jaartotaal dat kan oplopen tot 105.599 ex. (in 1992). Voornamelijk in het najaar worden zwartkoppen (tijdens de nachttrek) in grote aantallen geringd.
  • Zwartkoppen die in Groot-Brittannië op vogelvoer overwinteren, planten zich zelden voort met soortgenoten die naar Zuid-Spanje trekken. Dat hebben Duitse en Canadese wetenschappers ontdekt. Traditioneel overwinteren Duitse zwartkoppen in Zuid-Spanje, maar sinds 1960 trekt een deel van de populatie naar Groot-Brittannië. Daar slagen ze erin te overleven op voedsel dat ze door de mens wordt verstrekt. De vogels halen voordeel uit hun nieuwe overwinteringsgebied. Ze moeten minder ver vliegen en zijn daardoor ook voor de naar Spanje trekkende zwartkoppen terug in de broedgebieden, waardoor ze zich de beste broedplek kunnen toe-eigenen. Wetenschappers achterhaalden op basis van de chemische stoffen in de nagels waar de vogels hadden overwinterd en wat ze hadden gegeten. Op basis van deze informatie kon worden vastgesteld dat zwartkoppen doorgaans paren met een soortgenoot die in hetzelfde gebied had overwinterd. Spanjaarden met Spanjaarden, Britten met Britten. Dergelijke reproductieve isolatie is doorgaans een eerste stap bij het ontstaan van een nieuwe soort. De vogels vertoonden ook fysieke verschillen. De dicht bij huis overwinterende vogels hadden rondere, langere en smallere snavels: een aanpassing aan de kortere reis en een winters dieet dat vooral uit vet en zaden bestaat. De wetenschappers benadrukken dat de veranderingen in dit stadium nog omkeerbaar zijn en dat het nog 100.000 tot een miljoen jaar kan duren eer er echt sprake is van een nieuwe soort.
  • Zwartkoppen werden omwille van de welluidende zang vroeger vaak in kooitjes gehouden. Ze werden gevoederd met rozijnen, appels, peren, wilde bessen, meelwormen en geraspte, in melk geweekte beschuit, bij voorkeur biscuit de Liège.

 

Waar vind je de zwartkop?

Een zwartkop laat zich vooral vinden door zijn zang. De soort houdt zich meestal op in het struikgewas maar laat zich met een beetje moeite toch vaak zien. Het kan helpen door met de lippen op de palm van je hand ‘squeekende’ geluiden te maken. Zwartkoppen lijken hierdoor geïntrigeerd en verlaten soms het struikgewas om de bron van het vreemd geluid te onderzoeken.

> Bekijk deze soort op waarnemingen.be

Kom deze soort veel voor?

De cijfers wijzen op een toename in alle leefgebieden, maar nog het meest in het suburbane gebied. Het is een soort die zich dan ook erg goed wist aan te passen aan de toenemende verstedelijking en zich al tevreden stelt met verboste hoekjes in wat grotere tuinen en parken en met aanplantingen in grote industriezones. De bij ons vastgestelde toename staat niet alleen: nagenoeg overal in Europa worden (fors) toenemende aantallen gemeld.

Icon
Icoon - Vogelhut

Start tijdig met het voederen van de vogels in je tuin

Vanaf de herfst zoeken vogels actief naar een voedselplek voor de winter. Door je voedertafel dan al te vullen, weten ze dat ze in de winter in jouw tuin terecht kunnen.
Wanneer het echt koud wordt, kan je vetbollen en pindaslingers aanbieden.

Hoe voeder je tuinvogels, en wie eet wat?

Icon
Icoon - Vrijwilligers - Helpende handen

Help de zwartkop

Wat kan jij doen?

Zwartkoppen zoeken in het broedseizoen vaak tuinen op. Hun voorkeur gaat uit naar braamstruwelen en gemengde houtkanten. Gevarieerde tuinen met ruige onkruidhoekjes en een meidoornhaag zijn erg in trek. In het najaar gaan ze vooral op zoek naar bessen en vruchten. Vlier, meidoorn, braam en zelfs klimop (in de winter) zijn geliefde voedselbronnen tijdens de najaarstrek.

Wat doet Natuurpunt?

Wij promoten het vogelvriendelijk inrichten van tuinen op verschillende manieren. Via de website, nieuwsbrieven, tuingids … We organiseren ook jaarlijks het Grote Vogelweekend.

Leer soorten herkennen en geef je waarnemingen door

Afbeelding
ObsIdentify - Shutterstock
NP

Trek met je telefoon naar buiten en identificeer soorten met de gratis app ObsIdentify: de natuurherkenner in je broekzak. Door je waarnemingen op te slaan, lever je tegelijk een belangrijke bijdrage aan het onderzoek rond soorten. Download de app hier:
 

Download voor iOS    Download voor Android