De Roost

Het natuurbehoud in Laakdal begon met het reservaat ‘De Roost’.

Dit gevarieerd moerasgebied is gelegen ten noorden van Veerle-Laakdal in de vallei van de Grote Laak. Het ligt tussen de natuurgebieden Trichelbroek, Varendonk en Craeywinckel.
Een afwisseling van oude elzenbroeken, verlande turfputten, bloemenrijke hooilanden, opschietend wilgenstruweel en talrijke sloten en grachten maken de Roost tot een waardevol natuurgebied. Graslanden met typische bloemen gaan naadloos over in natte gronden vol Dotterbloem en Gele lis.

Historiek

De valleistructuur werd hier bepaald door de verwering van Diestiaansubstraat. (Dit is de geologische grondlaag die 25 miljoen jaar geleden afgezet werd door de Diestiaanzee.) Het dorp Veerle is gelegen op één van die Diestiaangetuigenheuvels. De Grote Laak heeft hier tussen de heuvelresten de vallei opgevuld met alluviaal materiaal en veen. Deze vlakke en moerassige alluviale zones variëren van enkele meters tot plaatselijk 200 meter breed. In dit deel van de vallei ontwikkelden zich een aantal uitgestrekte veenpakketten en ook ijzererts langs de boorden van de Grote Laak. Begin 1900 werd dit erts gedolven in de Roost. Door dit graafwerk en turfwinning ontstonden hier en daar poelen, sommigen werden later als visvijver in gebruik genomen. Op andere plaatsen ondergingen de poelen een natuurlijk verlandingsproces. Het beekdal overstroomde geregeld en werd gebruikt als extensief weiland of hooiland. De moerassige percelen ontwikkelden zich tot elzenbroekbossen en andere moerasvegetaties. Na W.O. II zette men verscheidene hooilanden om in meer intensief gebruikte weilanden die bemest werden. Andere stukken werden omgezet in populierenaanplanten.

In 1974 kocht de gemeente vele percelen in het gebied aan waardoor het grotendeels werd bewaard. De bescherming werd meer concreet toen men het beheer toevertrouwde aan de plaatselijke natuurvereniging, die in 1980 reeds een beheersplan voor het gebied had opgesteld. In 1994 zocht de plaatselijke natuurvereniging aansluiting bij het toenmalige Natuurreservaten VZW. Onder deze naam werd het beheer verder gezet en kon men door aankoop het reservaat flink uitbreiden. Later veranderde de naam Natuurreservaten in Natuurpunt en in maart 2021 werd in Laakdal een plaatselijke afdeling van Natuurpunt opgericht.

Water

De waterhuishouding in De Roost is een dubieuze zaak.
Enerzijds is de toevoer van kwelwater afkomstig van het hoger gelegen Wijngaardbos een zege voor het gebied. Dit water is mineralenrijk van aard aangezien het afkomstig is uit glauconietrijke, tertiaire zanden. Vele soorten die afhankelijk zijn van dit kwelwater zijn in de Roost aanwezig.

Anderzijds worden we geconfronteerd met de Grote Laak als één van de meest vervuilde rivieren in Vlaanderen. Hierdoor kan de natuur niet ten volle van dit water genieten, sterker nog, we zouden het vervuilde water eigenlijk uit het moeras moeten weren. We hopen dat de voor 2024 beloofde sanering van de Grote Laak een ommekeer zal brengen in deze problematische situatie. Dan is een natuurherstel nog enigszins mogelijk want de natuurlijk meanderende structuur van de Laak is hier nog altijd wel aanwezig. Als in periodes met veel neerslag, het weliswaar fel verdunde Laakwater door de Roost stroomt, zien we dat de natuurlijke waterbergingscapaciteit van het moeras nog duidelijk intact is.

Flora

In de vochtige weilanden en voedselrijke graslanden bloeien Pinksterbloem, Boterbloem, Tweerijige zegge, Reukgras enz. Op de wat lager percelen bevinden zich venige kwelgraslanden. De flora is hier bijzonder, met Dotterbloem, diverse zegges, waaronder Blaaszegge en Blauwe zegge, Veldrus, Hennegras, Egelboterbloem, Echte koekoeksbloem en vaak dominant, Bosbies. De meeste van deze soorten wijzen duidelijk op de aanwezigheid van mineralenrijke, ondiepe kwel. Op de laagste plaatsen langs de beek ontwikkelen zich elzenbroeken met o.a. Stijve zegge en Elzenzegge, naast Speenkruid en Dotterbloem. Eikvaren wordt op enkele plaatsen aangetroffen op oude wilgenstronken. In een aantal poelen en grachten met stilstaand of zeer traag stromend water is Waterviolier zeer talrijk aanwezig. Ook deze prachtige bloem is een indicator voor kwelwater. Hier zijn nog voorbeelden van soorten die gebonden zijn aan mineraalrijk kwelwater Dotterbloem, Holpijp en Bosbies.

Fauna

Een afwisseling van oude elzenbroeken, verlande turfputten, bloemenrijke hooilanden, opschietend wilgenstruweel en talrijke sloten en grachten maken De Roost tot een waardevol moerasgebied. Ook het relatief ongestoord karakter maakt de soortenrijkdom van zowel vogels, insecten, amfibieën en zoogdieren aanzienlijk. Langs de zonnige randen van de hooilandjes kunnen we in de lente en zomer verschillende vlindersoorten aantreffen, waaronder Oranjetipjes. Deze vlinders fladderen vooral van pinksterbloem naar pinksterbloem om hierop hun eitjes af te zetten. Hun rups is namelijk verlekkerd op deze plant.
Ook de vroegere turfputten zijn hier een belangrijke troef. Dergelijke poelen met veel waterplanten zijn erg geliefd bij kikkers, padden, alpenwatersalamanders, libellen en waterjuffers. Voor sijsjes is De Roost in de winter een belangrijk gebied vanwege het grote aanbod aan elzenzaadjes. Bosuil, Torenvalk, Fuut, Wintertaling, Bosrietzanger, Wielewaal, Zwarte specht, Kleine bonte specht, Grote bonte specht, IJsvogel, en allerlei andere kleine zangvogels vinden er een geschikt biotoop. Steenuil, Kerkuil, Buizerd en Havik die in de omgeving broeden, hebben aan De Roost een uitgelezen foerageergebied. We bemerken regelmatig reeën die in het gebied voldoende schuilplaatsen vinden, daarnaast zijn er ook waarnemingen van kleinere zoogdieren zoals: Konijn, Egel, Wezel, Bunzing en Hermelijn ….

De bever die zich nu en dan laat zien wacht samen met de andere inheemse beekfauna op zuiver Laakwater om zich opnieuw te kunnen ontwikkelen. Aangezien de natuurlijke relatie tussen beek en komgrond nog enigszins bewaard is gebleven, zijn de mogelijkheden tot een hernieuwde ontwikkeling voor visjes en andere water minnende dieren nog aanwezig.

Beheer

In De Roost gaat veel tijd en energie naar het onderhoud van de wandelpaden. We vinden het belangrijk dat het gebied voor iedereen toegankelijk is zonder afbreuk te doen aan de natuurlijkheid. Om de natuurwaarden in en om de poelen te behouden, nemen we aan de randen nu en dan het opschietende hout weg. Zo komt hier meer licht en ontstaat een grotere verscheidenheid aan leven. Elk jaar opnieuw worden de hooilanden tweemaal gemaaid en het maaisel of hooi afgevoerd. Deze verschraling levert zeer fraaie bloemenrijke graslanden op met een grote verscheidenheid aan soorten. Nu is dat maaien van die natte graslanden zelfs met de ondersteuning van vele sterke professionele- en vrijwilligershanden geen sinecure.

Openstelling

Men mag in De Roost vrij wandelen op de paden. Gelieve er wel rekening mee te houden dat de meeste planten en dieren in dit kwetsbare gebied gevoelig zijn voor verstoring. Ondertussen is het voor iedereen wel duidelijk dat het hier om een moerasgebied gaat. Het is dan nogal logisch dat de wandelpaden soms modderig kunnen zijn. Neem dus je laarzen mee! De paden zijn spijtig genoeg niet geschikt voor kinderwagens. Honden moeten aan de leiband. En het is niet toegestaan om te vissen of te zwemmen in de vijvers van dit kwetsbare natuurgebied.

Vogelkijkhut
Vanuit deze observatieplek kan men van het waterleven en van het landschap genieten zonder te storen.

Knuppelpad

Het van nature ontoegankelijk moeras kun je bewonderen vanaf een 130 m lang houten pad. Natuurpunt legde het pad aan met steun van gemeente Laakdal, De Merode en de Vlaamse Overheid.

Tekst en foto’s Vic Van Dyck