't Hoeves

Situering

't Hoeves is gelegen in de vallei van de Kleine Laak, op grondgebied Vorst. Dit natuurgebied vormt hier een natuurlijke verbinding tussen Hambroek, Oosterbos, Ossebroeken en Craeywinckel.

Wat de begrenzing betreft zien we ten oosten de Langedijk, in het zuiden van het gebied vinden we de Borgtloop en het landbouwgebied Steenbergen. In het noorden loopt de Kleine Laak en in het westen hebben we de monding van de Borgtloop in de Kleine Laak. Het gaat ruwweg over een oppervlakte van ongeveer 85 hectare. Situering op Geopunt.

Wandelen en genieten

In 't Hoeves kan men vrij wandelen langs de bestaande wandelpaden. Honden moeten natuurlijk aan de leiband. Bij regenweer zijn stevige schoenen of laarzen noodzakelijk. Vooral het pad langs de oever van de Kleine Laak kan wel eens modderig zijn.

Geschiedenis

De geschiedenis van 't Hoeves en omgeving is verbonden met de nabijgelegen Ossenstalhoeve. Reeds in 1295 verkreeg de abdij van Tongerlo gronden in het 'gebroekt' van de kleine Laak. Om deze moerasgronden te ontginnen, moest er een hoeve gebouwd worden waarin een pachter van de Abdij zou wonen.

Op een kaart uit 1658 van de goederen behorende tot de Hoeve, zijn de percelen die Natuurpunt nu beheert reeds duidelijk te herkennen. De percelen luisteren naar namen zoals: de Toelen Bempt, Dweybroek enz. En de naam 't Hoeves is afgeleid van: 'behorende tot de Hoeve'.

De veenpoel aan de monding van de Borgtloop is op een topografische kaart uit 1865 reeds duidelijk te zien. Deze poel is hier destijds waarschijnlijk door turfwinning ontstaan. De laaggelegen veengronden rond het moeras zijn eeuwenlang gebruikt als weibeemden en hooilanden. Later zijn deze beemden verlaten en is een deel beplant met Canadapopulieren.

Vanaf 1999 staat Natuurpunt in voor de bescherming en het beheer van het gebied, toen kocht de natuurvereniging 10 ha aan in de kern van 't Hoeves. Dit gedeelte is in 2001 als natuurreservaat erkend. In de loop der jaren kon Natuurpunt nog verschillende percelen verwerven, ook langs de zuidkant van de Borgtloop.

De waterwinning van Pidpa in de vallei van de Kleine Laak is ook actief in 't Hoeves. Al geruime tijd zijn er plannen om de eigendom van Pidpa in beheer te geven aan Natuurpunt. De onderhandelingen zijn lopende.

Landschap

Net als heel de vallei van de Kleine Laak heeft 't Hoeves een overwegend kleinschalig landschap. We treffen er een afwisseling aan van water, bos en beemden, waartussen de beken zich met hun vele meanders een weg zoeken.

Bebouwing is hier schaars. Men kan dit overstromingsgebied indelen in twee biotopen: veenpoelen in het westen en een droger deel met een gevarieerde vegetatie in het oosten. De poelen in het westen van het gebied zijn deels dichtgegroeid met wilgenstruweel. Toch blijft er nog wat open water over. Dit oefent natuurlijk een grote aantrekkingskracht uit op heel wat watervogels.

Veenbodem

Tijdens de periode na de laatste ijstijd, dus meer dan tienduizend jaar geleden, is ook in de omgeving van de Kleine Laak alluviaal materiaal afgezet. Deze door het water aangevoerde gronddeeltjes bestaan hier vooral uit zandleem.

In de laaggelegen gedeelten tussen Kleine Laak en Borgtloop is er een veenlaag van meer dan 30 cm gevormd. Deze bruinzwarte grondsoort, ook wel turf genoemd, bevat veel organisch materiaal. Vroeger werd turf als brandstof gebruikt. Het is vooral in droge toestand goed brandbaar. Dit heeft men hier wel ondervonden toen spijtig genoeg in de jaren 80 een groot deel van de veenlaag is weggebrand.

Het overblijvende veen wordt de laatste jaren als gevolg van de plaatselijke verdroging in snel tempo afgebroken. Het organisch materiaal komt nu in contact met zuurstof en ondergaat een snelle mineralisatie waarbij stikstof en fosfaat vrijkomen. Dit is vooral te merken aan de sterke verruiging van de vegetatie. Zo is er een explosieve groei van brandnetels te bemerken.

Waterhuishouding

Een moerasgebied als 't Hoeves is erg afhankelijk van een goede waterhuishouding. De Kleine Laak en de Borgtloop zijn de beken die normaal gezien water naar het gebied moeten voeren maar door een samenloop van ongelukkige omstandigheden is dat niet het geval. De Kleine Laak is nog amper 8 km lang. Het deelbekken van deze beek was vroeger heel wat ruimer.

Bij de aanleg van het Albertkanaal in 1939 is de Kleine Laak van haar brongebied afgesneden en watert een groot deel van het deelbekken af in het Albertkanaal. Als het in de zomer een paar weken niet regent, komt de Kleine Laak droog te staan en sterven hier duizenden visjes. Deze gebrekkige aanvoer in combinatie met de waterwinning verstoort de waterhuishouding van het gebied en heeft de vallei regelmatig onder verdroging te lijden.

Anderzijds brengt ook de Borgtloop bijna geen water meer aan. In 1999 was deze beek nog constant vol met water, zij het vooral vervuild water. Zo werd het gebied in het verleden verstoord door de het afvalwater van de Borgtloop. Deze beek trad regelmatig buiten de oevers en dan stroomde het vervuilde water in het natuurgebied.

Ondertussen wordt het huishoudelijk afvalwater afgeleid naar de riolering, maar blijkbaar gaat ook het regenwater mee de riool in want de Borgtloop staat sindsdien droog. Spijtig genoeg zal de vermesting door het slib nog geruime tijd voor verruiging zorgen. In het noordwesten van het gebied mondt de Kleinbroekloop uit in de Kleine Laak. Gelukkig voert deze beek nog regelmatig water aan maar het is onvoldoende om de andere problemen te compenseren.

Fauna en flora

De verschillende biotopen: moeras, open water, bos en ruigten maken van 't Hoeves een geschikt gebied voor vele diersoorten. Ze vinden er schuilplaatsen, broedplaatsen, voedsel en rust.

Het gebied heeft een mooi vogelbestand. In 2021 waren er volgens waarnemingen.be bijna 100 vogelsoorten waargenomen waaronder heel wat soorten die niet zo algemeen voorkomen zoals Wielewaal, Bosrietzanger, Sprinkhaanrietzanger, Nachtegaal en de Houtsnip

De Houtsnip is een steltloper die niet echt aan water is gebonden. Zijn leefgebieden zijn vooral vochtige bossen met een dikke humuslaag. Deze vogel bakent tijdens de broedperiode zijn territorium af in een opvallende vlinderachtige vlucht bij avondschemering. Hij maakt daarbij knorrende 'oeoorrr' geluiden en ook een hoog 'psiewik' kun je dan horen.

In dit valleigebied broeden verschillende roofvogelsoorten als Buizerd, Sperwer, Torenvalk, Bosuil, Ransuil, Steenuil en soms ook Boomvalk en Wespendief.

In het voorjaar kan men hier Nachtegaal, Zanglijster, Zwartkop, Tuinfluiter, Grasmus, Tjiftjaf, Winterkoning en Roodborst horen zingen. Men kan er ook genieten van de kenmerkende roep van de Wielewaal die zich ergens boven in een populierenkruin schuil houdt. Want ook deze vogels brengen hier graag hun jongen groot.

Er broeden ook nog tientallen andere soorten zoals mezen, vinken, lijsters, Koekoek, Tortel, Roodborsttapuit, Boomkruiper, Veldleeuwerik, Heggemus, Fazant, Vlaamse Gaai, Ekster en Kraai. En ook de verschillende spechten zijn uit dit natuurgebied niet weg te denken.
En als doortrekkers, pleisteraars of wintergasten noteren we onder andere: Reiger, Keep, Koperwiek, Kramsvogel, Sijs, Geelgors, Rietgors, Patrijs...

Reeën zijn de grootste en de meest opvallende zoogdieren in 't Hoeves. De stille wandelaar kan deze dieren zien grazen en knabbelen langs de bosranden. Ook Haas en Konijn kunnen je wel eens voor de voeten lopen. Verschillende muizensoorten en ook Vleermuizen, Vos, Bunzing, Hermelijn en Wezel komen hier voor. Door hun nachtelijke levenswijze krijgen we deze dieren echter weinig of niet te zien, maar we kunnen soms wel hun sporen opmerken.

Het laaggelegen gebied vormt een geschikte biotoop voor amfibieën als Bruine en Groene kikker, Gewone pad en Alpenwatersalamander. In de Kleine Laak groeien verschillende waterplanten, zoals Kleine egelskop, en er komt een waardevolle visfauna voor met o.a. Kleine modderkruiper, aan de oppervlakte zien we schrijvertjes rondcirkelen.

Aan de veenpoel en de beek fladderen verschillende soorten libellen zoals Weidebeekjuffer en Bosbeekjuffer, Grote Keizerlibel, in 2021 zijn er reeds 20 soorten genoteerd.

En tientallen vlindersoorten zijn in dit gebied te vinden, zoals: Zwartsprietdikkopje, Groot dikkopje, Koninginnepage, Citroentje, Groot en Klein koolwitje, Klein geaderd witje, Oranjetipje, Kleine vuurvlinder, lcarusblauwtje, Boomblauwtje, Atalanta, Distelvlinder, Dagpauwoog, Kleine vos, Gehakkelde aurelia, Landkaartje, Bont zandoogje, Koevinkje, Hooibeestje en Bruin en Oranje zandoogje maar ook een verscheidenheid aan nachtvlinders komen in het gebied voor.

Op het open water voelen heel wat watervogels zich in hun element. Wilde eend, wintertaling, kuifeend, nijlgans, dodaars, meerkoet en anderen broeden er. Nog meer soorten eenden en allerlei steltlopers vertoeven er tijdens hun voor- en najaarstrek. Blauwe reigers en aalscholvers komen er geregeld vissen, evenals de IJsvogel. In de verlandende oeverzones vinden heel wat moerasvogels een plaatsje, zoals Waterhoen, Waterral en ook Blauwborst.

De jonge populierenaanplantingen zijn minder interessant. Maar de ondergroei van zomereik, zwarte els, es, vlier, Gelderse roos, wilg, e.a. maakt echter veel goed. Verder treffen we ruigtekruiden aan met vooral Koninginnenkruid, Moerasspirea, Moerasandoorn, Engelwortel en anderen. Zelfs zeldzame planten als Schaduwkruiskruid en Moesdistel vinden hier een groeiplaats.

Als klimplanten zien we hier Klimop, Hop en Kamperfoelie. Ook opvallend, en zeker tijdens de wintermaanden, zijn de talrijke struiken rode kornoelje met hun bloedrode twijgen onmiskenbaar. Enkele decennia geleden werden deze twijgen nog jaarlijks gesneden voor het maken van manden en ander vlechtwerk. Deze activiteit is ondertussen in onbruik geraakt. En door de snelle voortplanting met afleggers is deze streekvreemde struik hier gaan woekeren.

Knelpunten

't Hoeves is bijna volledig in VEN-gebied gelegen. Het Vlaams Ecologisch Netwerk duidt gebieden aan waar natuur de belangrijkste functie is. Toch is nog een groot deel van het natuurgebied gebruikt voor intensieve landbouw en sierteelt. Boomkwekerij in het natuurgebied past niet in het landschap.

Ook de beschermingszone voor waterwinning strekt zich grotendeels over het gebied uit. We wijzen nog eens op de verdroging van het gebied met als gevolg een abnormale verruiging en een snelle verlanding van de veenpoel.

De verlanding van de veenpoel neemt nog extra toe door de aanvoer van slib via de Kleine Laak.
Exoten komen hier en daar in het gebied voor. In de veenpoel woekert sinds 2006 de waterteunisbloem en in 2007 vonden we Bleek cypergras. Ook de streekvreemde Rode kornoelje komt hier en daar voor.

Beheer

Het beheer bestaat uit het bestrijden van exoten, open houden van de wandelpaden, vrijhouden van het open water en omvormen van het populierenbestand naar een natuurlijk loofbos.
Op termijn wordt er ook aan een extensieve begrazing van het gebied gedacht.

Bij onze landschappelijke doelstellingen en bij de natuurstreefbeelden houden we rekening met de waterwinning. Toch zullen we samen met Pidpa op alle manieren streven naar een vernatting van het gebied, hierbij ook gebruikmakend van de projecten die de diverse overheden daartoe ter beschikking stellen.

Tekst en foto's: Vic Van Dyck