Varendonk

Natuurgebied Varendonk, vlakbij Trichelbroek en toch weer anders

Plaatsnamen als Watereinde, Blaardonk en Meybeemden wijzen reeds op de afwisseling in dit landschap. Vooral de geleidelijke overgang van natte naar drogere zandgronden alsook de eeuwenlange menselijke invloed bepalen de natuurwaarden in dit gebied.

Het natuurgebied Varendonk is gelegen in de gelijknamige deelgemeente van Laakdal. Op de linkeroever van de Grote Laak strekt dit gebied met een oppervlakte van ongeveer 100 ha zich uit van Steenrotsen (tegenover het natuurgebied de Roost) tot aan de samenvloeiing van de Grote Laak met de Grote Nete. Ter hoogte van Blaardonk vinden we enkele boerderijen, daar is de natuur verweven met landbouwgebruik. Op de andere oever van de beek ligt het Trichelbroek. Deze gebieden, die door Natuurpunt worden beheerd, vormen hier een mooi natuurlijk geheel. Met een bodem die over gaat van zand naar zandleem is Varendonk als het ware het zandige supplement van Trichelbroek en de Roost waar de bodem vooral uit klei en veen is opgebouwd.
De Grote Steenweg (N127) loopt langs het gebied en snijdt ook letterlijk een stuk uit de donk of zandrug van Varendonk.

Een gradiëntenrijk landschap geeft een verscheidenheid aan soorten

Een duidelijke overgang tussen de vallei en de hoger gelegen zandige gronden staat borg voor een verscheidenheid aan biotopen en soorten. Aan de beek bevinden zich elzenbroekbossen, beemden, ruigten en vochtige eiken-beukenbossen met o.a. Dalkruid en de immer groene Witte klaverzuring. Over het hele gebied is er een rijk aanbod aan paddenstoelen, met een aantal zeldzame soorten gordijnzwammen in het Varkensdelbos. De ondoordringbare broekbossen op de Meybeemden waren in vroegere tijden hooilanden met een netwerk van ontwateringsloten. Amfibieën, watervogels en libellen vinden in deze waterrijke omgeving een geschikt biotoop. Eikendreven, met kruidige bermen en bulten van pijpenstrootje, doorsnijden het gebied. In een verlandend ven zien we hoe het hout fraai begroeid is met verschillende mossoorten.

Naast de beschermde Koningsvaren en het decoratieve Dubbelloof, komen in het gebied nog andere varensoorten voor en verklaren waarschijnlijk zo de naam ’Varendonk’. Op de hoger gelegen zandgronden wisselen dennenbossen af met eiken- berkenbossen en zijn er nog restanten van heide te vinden. Havik en Sperwer verschalken er hun prooi, reeën brengen hier hun jongen groot en een populatie vossen zorgt voor een natuurlijk evenwicht.

Historiek

In de 12 de eeuw verwierf de abdij van Averbode in Varendonk een aantal gronden. Op een oude kaart uit het kaartenboek van de abdij is hun toenmalige eigendom in Blaardonk duidelijk aangegeven. Deze gronden die na de Franse revolutie in handen kwamen van de prinselijke familie De Merode, zijn nu grotendeels eigendom van Natuurpunt. Zo is dit landschap voor de toekomst veilig gesteld.

De kapel van Watereinde, toegewijd aan O.-L.-Vrouw, dateert van het midden van de zeventiende eeuw. De kapel is gesitueerd op de weg Westerlo-Diest en fungeerde als een kruispunt- en grenskapel. In 1863 besloot de gemeente Varendonk de kapel in te richten als gemeentehuis. Tot 1956 was de gemeente Varendonk voor de administratie op die kleine kapel aangewe­zen. Er was zo weinig ruimte dat bij huwelijken de mensen moesten blijven bui­ten staan. Bijna honderd jaar lang was de kapel van Watereinde het kleinste gemeentehuis van het land.

De hoefkens en de watermolen

De abdij liet hier drie hoeven bouwen. De eerste en tevens kern van het hoevecomplex was de Blaardonkhoeve. In de loop van de 15 de eeuw plaatste men aan een bijgebouw een watermolen op een aftakking van de Grote Laak. Het was een zogenaamde ‘wintermolen’ die alleen maalde van begin oktober tot half maart. Om de ‘Blaardonkmolen’ te laten draaien, werden sluizen op de Grote Laak dicht gedraaid. Het opstuwen van het Laakwater had als neveneffect dat het laaggelegen ommeland dikwijls overstroomde.
Momenteel staan er drie moderne boerderijen op ongeveer dezelfde plaats als eeuwen geleden. Van de oude Blaardonkhoeve staat er nog slechts de schuur als stille getuige van vroegere tijden. Enkele sporen van 14^de eeuwse schansen, de omwaterde versterkingen waar volk en vee bij dreigend gevaar een toevlucht kon zoeken, zijn nog terug te vinden in de grillige loop van de afwateringsloten.

Natuurbeheer en natuurherstel door vrijwilligers

Natuurpunt wil haar gebieden zo goed mogelijk beheren om zoveel mogelijk planten en dieren optimale levenskansen te bieden. Hiervoor moet er op het veld nog heel wat gebeuren. Maaien, hooien, plaggen, kappen is erg arbeidsintensief. Door met velen de schouders onder al dit werk te zetten, zijn de resultaten snel zichtbaar. Zo zorgen we er voor dat toekomstige generaties eveneens van deze natuurpracht kunnen blijven genieten.

In de Laakvalleien zijn een aantal vrijwilligers actief maar we komen nog vaak handen te kort.
Daarom blijven we op zoek naar nieuwe vrijwilligers! Er is voor iedereen wel een aangepast klusje: wandelingen gidsen en klassen begeleiden, wandelpaden onderhouden en andere natuurbeheerwerken uitvoeren, folders bussen, pinten tappen, opruimen van zwerfvuil, nieuwe leden werven, warme chocomelk maken, diavoorstellingen geven, inventariseren van planten en dieren... er is voor elk wat wils.

Of je nu alle dagen in de weer bent of één keer een halve dag per jaar, het doet er niet toe, iedereen is van harte welkom. Je werkt samen met andere vrijwilligers en wordt waar nodig ondersteund. Je kan heel wat leren en draagt jouw steentje bij tot het behoud en beheer van waardevolle natuur in je buurt.
Neem contact op met de gebiedsverantwoordelijke en informeer naar de beheerwerkdagen.
Vele handen maken licht werk!

Life en Natura 2000

Het natuurgebied Varendonk behoort tot het project Nr. 7738 ‘Laakvalleien’ van Natuurpunt Laakdal. Een gedeelte van het gebied is op de lijst van de Europese Habitatrichtlijngebieden opgenomen. In dit deel wordt de volgende jaren, met de steun van de Europese gemeenschap, het Life-project “ Herstel van het laaglandbeeksysteem, Grote Nete” uitgevoerd.

Wandelen in Varendonk

Men kan de omgeving verkennen via een bewegwijzerd pad van ongeveer 5,5 km. Dit pad is via een wandelbrug over de Grote Laak gekoppeld aan het aantrekkelijke Trichelbroekpad. Er is ook een verbinding met De Roost. Zodat een wandeling in de kleinschalige, landelijke omgeving van Varendonk te combineren is met een bezoek aan de andere natuurgebieden in de Laakvalleien. De wandelaar treft hier een strook natuur aan met heel wat ontwikkelingskansen voor fauna en flora. De paden zijn niet geschikt voor rolstoelen, fietsen of paarden. En het is logisch dat in dit rustgebied de honden kort aan de leiband worden gehouden. Regelmatig worden er geleide wandelingen georganiseerd.

Tekst en foto's Vic Van Dyck