De koolstofsponzen van ons landschap
Wat is veen eigenlijk?
Veen kan twee verschillende betekenissen hebben. Enerzijds is het een grondsoort die bestaat uit plantenresten die slechts zeer langzaam afbreken en die onder invloed van micro-organismen lang bewaard blijven. Anderzijds is het een ontwikkelingsstadium bij de moerasvorming, een landschapstype waarbij planten groeien in dergelijk ter plaatse gevormd veen, waardoor water verlandt.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen laagveen en hoogveen. Laagveen is een veen dat door verlanding een moeras opvult en door grond- en oppervlaktewater wordt gevoed. Hoogveen is veen dat boven de invloed van het grondwater is uitgegroeid en regenwater vasthoudt (Ecopedia).
Veen als CO2-slurper en spons
Waarom vinden wij veengebieden zo geweldig? Simpel; deze gebieden bruisen niet alleen van het leven, venen spelen ook een belangrijke rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Ze zijn onze natuurlijke bondgenoten. Slechts 3 tot 5 procent van de totale landoppervlakte op het noordelijk halfrond bestaat uit veen, maar die veengebieden bevatten wel 33 procent van alle koolstof in de bodem. Veengebieden hebben dus een groot potentieel om koolstof op te slaan. Daarnaast kan je ze beschouwen als de nieren van het landschap, aldus de Verenigde Naties. Ze houden gigantische hoeveelheden water vast en zuiveren het op de koop toe.
(Lees verder onder de afbeelding.)
Download de infographic als pdf
Eén voorwaarde
Maar er is één voorwaarde: het veen moet nat blijven. Wanneer veengebieden drooggelegd worden (bijvoorbeeld voor landbouw of turfwinning), komt de koolstof vrij in de atmosfeer als broeikasgas.
Jammer genoeg zijn heel wat veengebieden er slecht aan toe en stoten ze meer koolstof uit dan ze opnemen. Wereldwijd is de uitstoot van koolstof uit drooggelegde veengebieden twee keer zo groot als die van de luchtvaart. Om verdere achteruitgang tegen te gaan en het herstel van veengebieden te bevorderen, is het belangrijk om NU te handelen, ook in Vlaanderen.
Power to the Peatlands
In september van 2023 kwamen maar liefst meer dan 500 veenexperts uit de hele wereld samen in Antwerpen tijdens de conferentie Power to the Peatlands. Doel van deze conferentie, georganiseerd door Natuurpunt, Universiteit Antwerpen, Interreg Care-Peat en internationale partners, was om de veengebieden in de kern van het Europese natuur- en klimaatbeleid te plaatsen. Het was de grootste bijeenkomst van veenexperts in Europa ooit. De experts verdiepten zich in de wetenschappelijke, technische en beleidsmatige kant van het herstel van veengebieden.
De deelnemers namen deel aan lezingen, workshops en een bezoek aan een van de negen top-veengebieden in Nederland en België, waaronder ook het paradepaardje van Vlaanderen: de Vallei van de Zwarte Beek. Het opzet was om expertise en strategieën te delen voor het behoud van veengebieden.
“De roep om urgente actie op het gebied van het behoud, herstel en duurzaam gebruik van veengebieden kan niet worden genegeerd. Bij de stemming in het Europees Parlement in juli over de EU-natuurherstelwet werden ambitieuze doelstellingen voor het herstel van veengebieden op teleurstellende wijze afgeschoten. Het is nu absoluut noodzakelijk dat de EU-instellingen snel afstemmen over robuuste doelstellingen voor veengebieden, vooral voor de veengebieden die in landbouwgebruik zijn. Door grootschalige vernattingssmaatregelen op te starten kunnen we de voordelen van veengebieden maximaliseren”, zegt Jan Peters, Managing Director Michael Succow Foundation, Partner in het Greifswald Mire Centre en voorzitter van Wetlands International Europe.
Symposium: naar een Vlaams Veenplan
Op 19 november 2020 organiseerden Natuurpunt en Care-Peat een symposium over veen in Vlaanderen. Op anderhalf uur tijd namen Vlaamse veenexperten van Universiteit Antwerpen en het INBO de 180 ingeschreven deelnemers mee in een verhaal waar we inzoomden op de meekoppelkansen van veen én hinderpalen die succesvol veenherstel in de weg staan. Samen met de deelnemers dachten we na over welke hefbomen we in Vlaanderen echt nood aan hebben om van veenherstel een succes te maken en zo natuur- en klimaatwinst te realiseren.
> De opname van het symposium in een YouTube-filmpje gegoten
> De presentaties van de drie veenexperten
Rudy van Diggelen (Universiteit Antwerpen)
Herstel van de ecosysteemdiensten van een ondergewaardeerd landschapstype
Jan Wouters (INBO)
Venen in Vlaanderen - Waar zijn ze, wat drijft hen, waarom zijn ze er?
Kris Decleer (INBO)
Veenherstel in Vlaanderen - (Kommer en kwel-) uitdagingen voor het beleid
> Een verslag met uitgebreid antwoord op alle onbeantwoorde vragen
We kunnen ook al meedelen dat dit symposium het startschot is van heel wat veen-initiatieven die nog op til staan. De wind staat goed voor veen. Heel wat organisaties, niet alleen Natuurpunt, zullen de komende jaren met dit thema aan de slag gaan. We maken ons sterk dat er - zeker volgend jaar - activiteiten zullen volgen waarbij we met geïnteresseerden met de de laarzen in het zompige veen kunnen gaan rondwandelen en de weldaden van veen met eigen ogen kunnen aanschouwen.
De volgende stappen
Na het symposium Veen in Vlaanderen van 19/11/20 hebben we met eigen ogen kunnen vaststellen dat heel wat departementen, grondgebruikers en vrijwilligers veel zin hebben om met veenbescherming aan de slag te gaan. Om optimaal in te zetten op veenbehoud in Vlaanderen moet er een beleid uitgewerkt worden met voldoende mogelijkheden tot het opleggen van maatregelen en bijhorende financiering. Een overlegplatform veen is daarbij een must.”
Natuurpunt denkt nu na over een Vlaams overlegplatform met als doel om samen met verschillende spelers er een gezamenlijk gedragen initiatief te maken. We streven naar een soort van consortium waarbij het engagement om met veenherstel aan de slag te gaan bij alle partijen primeert.
Op die manier kunnen komen tot:
- kennis delen en uitwisselen, koppelen van wetenschap en praktijk
- identificeren van knelpunten op beleidsniveaus en wat nodig is om deze weg te werken en te komen tot een geïntegreerd beleid
- een werkkader opstellen regionaal/lokaal overleg en realisaties
Veen als één van de vele soorten klimaatbuffers
Veengebieden zijn wat men noemt een ‘op-en-top klimaatbuffers’. Gebieden die ons kunnen beschermen tegen de gevolgen van een verstoord klimaat. Klimaatverandering stelt ons immers voor grote uitdagingen. Zo mogen we ons verwachten aan meer hevige neerslagpieken, hittegolven, langere droogteperiodes én zeespiegelstijging. Gelukkig kunnen robuuste natuurgebieden een grote bijdrage leveren aan een klimaatbestendig Vlaanderen. Maak kennis met onze natuurlijke klimaatbuffers, zoals veengebieden, moerassen, bossen, slikken en schorren, brede rivieroevers en stadsnatuur.
Ontdek hier welke vormen zulke klimaatbuffers allemaal kunnen aannemen
Natuurpunt en veen: het project Care-Peat
Het Interreg-project Care-Peat - met Natuurpunt als trekker - gaat in vijf Europese landen veengebieden herstellen, zodat die opnieuw koolstof opslaan in de bodem in plaats van het vrij te laten in de atmosfeer. Het partnerschap bestaat uit vijf kennisinstellingen en vier natuurorganisaties uit België, Frankrijk, Ierland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Samen met andere partners zullen ze ook nieuwe technieken en sociaal-economische strategieën ontwikkelen en testen. Per gebied worden andere hersteltechnieken gebruikt: gaande van handenarbeid tot het planten van veenmos.
De natuurorganisaties worden bijgestaan door wetenschappelijke instellingen. Die instellingen zullen samen nieuwe technieken, methoden en modellen ontwikkelen en testen om de uitstoot en opname van koolstof in veengebieden te voorspellen. Daarbij maken ze onder meer gebruik van technieken zoals drones en satellieten.
Aan het einde van het project willen de partners een soort leidraad aanbieden voor toekomstig veenherstel. Die leidraad moet bepalen welke herstelmaatregelen het meest geschikt zijn om koolstof op te slaan in het veen. Op die manier kunnen de resultaten en inzichten van Care-Peat worden gebruikt door andere gebruikers in Europa, ook nadat het project is afgelopen.