Welkom bij de tuinvogelcursus van Natuurpunt
We nemen je de komende 10 weken mee in de wondere wereld van tuinvogels. Elke week ontvang je van ons een nieuwe les met telkens andere vogels die je beter zal leren kennen.
Gerald Driessens en Gina Coorevits zijn onze vogelexperts die je doorheen de lessen gidsen met hun allerbeste speurtips en geheugensteuntjes. Gerald en Gina zijn al jaren aan de slag bij Natuurpunt en zetten zich na de uren in voor de bescherming van vogels in Vlaanderen. Zij nemen nu de vogels van les 1 onder de loep: de huismus en de heggenmus.
De cursus is mede tot stand gekomen met informatie van de Nederlandse Vogelbescherming.
Huismus: paspoort
- Engelse naam: House Sparrow
- Wetenschappelijke naam: Passer domesticus
- Familie: mussen (Passeridae)
- Grootte: 14-16 cm
- Broedperiode: eind maart-augustus, 2-3 legsels per jaar, 4-6 eieren per nest
Opvallende hipster
Huismussen zien er vanop een afstand vooral bruinig uit. Niet zo heel bijzonder, lijkt het. Maar wie de moeite neemt ze eens goed te bekijken, ziet hoe mooi en subtiel ze getekend zijn. De huismus komt in de meeste tuinen voor en komt graag op voedertafels. Ze zijn dus vaak goed van dichtbij te bestuderen.
Het lichtbruine vrouwtje heeft een zwartbruin gestreepte rug en okerkleurige randjes langs de vleugelpennen. Een duidelijke beige wenkbrauwstreep accentueert haar gezichtsuitdrukking. Als je nog beter kijkt dan zie je dat die wenkbrauw, net als bij ons, bij verschillende vrouwtjes ietsje anders is: lichter, donkerder, smaller of breder. Het vrouwtje is gemakkelijk van het mannetje te onderscheiden.
Het mannetje huismus is een stuk opvallender en heeft een fraaie kleurtekening. Een grijze bles over de kruin en het kleine witte vlekje achter het oog, dat bij het ene individu wat groter is dan bij het andere, en de veel opvallender zwarte bef. Witte wangen en een grijze kruin completeren het plaatje.
Sociale macho
Huismussen leven in sociale familieverbanden en binnen de groep heerst een duidelijke hiërarchie. Hoe groter de zwarte bef, des te meer machogedrag en des te hoger de status. Vaak hebben huismussen een of meer witte veertjes in de vleugels. Daardoor zijn ze ook individueel te herkennen. Maar het blijft goed opletten, want hun uiterlijk verandert in de loop van het jaar.
In de herfst krijgen ze wat frissere kleuren. En let vooral ook op de snavel. In de zomer is die zwart van kleur, maar in de winter een beetje geel. Al van veraf zijn huismussen te herkennen aan hun gedrag. Ze hippen in plaats van lopen. Wat verder opvalt is dat hun houding gedrongen is, alsof ze gehurkt zitten. De poten komen er maar net onderuit. En dan is er natuurlijk dat herkenbare getjilp. Wil je weten hoe dat ook alweer klinkt, klik dan op de afspeelknop hieronder.
Sloddervos die houdt van rommel
Huismussen houden van mensen. Ze broeden graag in de buurt van mensen. Het liefst in dorpen en in oudere buitenwijken. En bij voorkeur bij mensen die hun tuin wat ongemoeid laten. Want ze vinden het fijn als de omgeving lekker rommelig is. Met wat struiken, onkruid, schuurtjes, weilanden met vee, gemorst graan en liefst zonder al te veel hoge bomen. Want waar veel hoge bomen staan, voelt de huismus zich niet veilig. Het nest van de huismus is een losjes gewoven chaos die bestaat uit takjes, stro, veertjes en hondenharen. Dat rommelnest maakt hij bij voorkeur in daken van huizen met rommelige tuinen. Dus wil je huismussen in de tuin, maak het dan niet te proper.
De ideale voederplek
Vogels voeren in de tuin is leuk voor vogels maar nog leuker voor jezelf: je krijgt ze goed te zien en ontdekt welke soorten onderdak vinden in jouw specifieke tuin. De vogels help je zo de koude winter door. Tijdens die maanden is er vaak onvoldoende voedsel te vinden en dan is een rijkelijk gevulde voederplank een waardevolle extra om aan te dikken. Gerald geeft je 5 tips voor een ideale voederplek:
- Voor huismussen is het simpel: hou kippen in je tuin. Zo’n open kippenren waar ze het hele jaar door een graantje kunnen meepikken, is een echt walhalla voor de huismus. Daar waar op de ouderwetse manier kippen worden gehouden, duikt de huismus vrijwel altijd op.
- Als je geen kippen kan houden, bekijk dan je tuin door vogelogen: kies een voederplek uit dicht bij het struikgewas. Vogels moeten snel kunnen vluchten, bijvoorbeeld als een van hun aartsvijanden (sperwer of kat) opduikt.
- Kies een plek die je vanuit je huis goed kan zien. Vogels voeren is een dankbare klus. Het wordt nog veel leuker als je de vogels vanachter de keukentafel of vanuit je luie stoel kan bekijken. Da’s dubbel genieten.
- Geef voer op een voedertafel én op de grond. Vooral de heggenmus waardeert dat, want dat is een vogel die het liefst van de vloer eet.
- Als de gaaien en kauwen alles opeten voordat de kleinere vogels aan de beurt komen, plaats dan een beschermkooi over het voer. Daar kunnen de kleine vogels wel door, maar de grote niet.
Heggenmus paspoort
- Engelse naam: Dunnock
- Wetenschappelijke naam: Prunella modularis
- Familie: heggenmussen (Prunellidae)
- Grootte: 13-14,5 cm
- Broedperiode: eind april-augustus, 2-3 legsels per jaar, 3-6 eieren per nest
Stiekeme schuiver
De heggenmus is een van de meest gemiste tuinvogels van Vlaanderen. Hij zit in heel wat tuinen, maar wordt vaak over het hoofd gezien. Want zo opvallend als het gedrag van de huismus is, zo stiekem is dat van de heggenmus. Als je heggenmussen wil zien, moet je niet speuren naar vogels, maar naar muizen. Ze schuiven als het ware – de pootjes zijn niet te zien – laag over de grond, met schokjes voorwaarts onder struiken of heggen. Ze doen hun naam heggenmus dus alle eer aan.
Een heggenmus is echt een tuinvogel om te ontdekken. Ten eerste al om hem te zoeken in je tuin. Dat is best lastig met zijn perfecte schutkleuren en verborgen leefwijze. Ten tweede door zijn verrassend fraaie uiterlijk. Wie een heggenmus door een verrekijker bekijkt, ziet meteen de schoonheid van het blauwachtige kopje (vooral bij het mannetje) met de donkerbruine kraaloogjes.
De mus die geen mus is
De flanken van de heggenmus zijn bruin gestreept en ook aan de snavel is te zien dat we hier niet met een huismus te doen hebben. Huismussen hebben een forse kegelsnavel om zaden te kraken. Heggenmussen hebben een fijn dun snaveltje, heel geschikt voor de insectenjacht. Op deze illustratie staan ze naast elkaar en is het verschil meteen duidelijk te zien.
In het voorjaar gemakkelijker te zien
<>Het gedrag van een heggenmus heeft iets nerveus. Het lijkt wel alsof hij een zenuwtrekje heeft: hij slaat telkens en bliksemsnel heel even zijn vleugels uit. ‘Flicking’ noemen de Engelsen dat.
In het voorjaar zoeken heggenmussen het hogerop. Boven in het topje van een struik of een conifeer, dus volop in het zicht in plaats van verstopt in de struiken, laten ze steeds weer hetzelfde korte zilveren liedje horen. Heel zacht en heel helder. Wie in het vroege voorjaar een rondje door een groene wijk fietst, hoort onderweg zeker heggenmussen zingen. Een vogel die je, ook al had je er tot vandaag misschien nog nooit van gehoord, morgen al kan zien én horen, want hij komt echt overal in Vlaanderen voor. Wie zijn liedje herkent, zal ‘m in het voorjaar snel ontdekken.
Tuinvogelkijktips van Gerald
Met de tips van Gerald wordt vogels kijken nog leuker en gemakkelijker. Dit keer: vogels kijken in eigen tuin.
Natuurlijk kan je op excursie gaan naar de prachtige natuurgebieden in ons land, maar ook in je eigen achtertuin (of in een park in de buurt) is het fijn om naar vogels te kijken.
- Sta eens een keertje heel vroeg op. ’s Morgens als de vogels net wakker zijn, gaan ze meteen op zoek naar voedsel. Ze zijn dan veel actiever dan ’s middags en je ziet ook veel meer vogels.
2. Let op de stand van de zon. Kijk met de zon mee, dan gaan de kleuren veel meer spreken en zijn de vogels gemakkelijker te herkennen.
3. Hou je verrekijker bij de hand. Zelfs vogels die heel dichtbij zitten, worden door een verrekijker nog boeiender. Je staat verbaasd over de prachtige details die je te zien krijgt.
4. Neem de tijd om vogels te kijken, trek er rustig een uur voor uit. Je merkt dan dat vogels vaste patronen hebben en vaak terugkomen op dezelfde plekken om voedsel te zoeken.
5. Bied een paar dagen voor het kijken wat extra voer aan. Geef kleine beetjes verschillend voer, dat trekt weer verschillende vogels aan.
6. Geen verrekijker? In de winkel van Natuurpunt kan je door het ruime aanbod gaan om de juiste verrekijker te kiezen. Met jouw aankoop in de Natuurpunt Winkel steun je de bescherming van vogels.
Samenvatting les 1
Tel mee met Het Grote Vogelweekend
Volgende keer
In deel 2 van deze cursus vertellen Gerald en Gina alles over de de merel en de zanglijster.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief