Natuur- en landschapszorg

Een moeilijke thuissituatie, weinig studiekansen, verkeerde vrienden of gewoon een slecht verwerkte tegenslag in het leven: er zijn duizend en één redenen waarom iemand uit de boot kan vallen op de arbeidsmarkt.

Toch blijken mensen die lang zonder werk zitten heel wat verborgen talenten te hebben. Natuurpunt geeft 196 doelgroeparbeiders en -arbeidsters de kans om een nieuw verhaal te schrijven voor zichzelf, door te werken in de natuur. Met hun hard labeur leveren ze bovendien een belangrijke bijdrage aan de natuur, een maatschappelijke nood waar de gewone economie doorgaans te weinig interesse voor heeft.

Wie langdurig werkloos is en weinig of geen opleiding genoten heeft, belandt vaak in een vicieuze cirkel. Je vindt geen job die je vreugde schenkt, je verliest je motivatie, je werkritme en je zelfvertrouwen. Vervolgens vind je geen job omdat je die gewaardeerde eigenschappen mist.

Het is goed om te beseffen dat het ook jou of mij kan overkomen. Soms is er weinig nodig om tussen de mazen van het net te glippen.

“De arbeidsmarkt ziet een probleem. Wij zien mensen als jij en ik die een nieuwe kans verdienen en die hun talent goed kunnen inzetten in het beheer van natuur”, zegt Joris Frederickx, die bij Natuurpunt de coördinatie van de 25 ploegen voor z’n rekening neemt.

Mensen die in een begeleidingstraject zitten bij VDAB en langdurig werkloos zijn, kunnen aangeven dat ze voor Natuurpunt willen werken. De voorwaarden zijn duidelijk: je moet in staat zijn tot fysiek werk, je moet bereid zijn om buiten te werken en je moet voldoende Nederlands kennen om veilig te kunnen werken. Er volgt ook een persoonlijk intakegesprek.  

Het papier en de stylo

“Mensen die bij ons aankomen, voelen zich vaak aan de kant gezet door de samenleving. Door keer op keer afgewezen te worden is hun zelfbeeld aangetast. Soms zijn ze hun respect kwijt tegenover de samenleving, waarvan ze de indruk hebben dat die hen niet respecteert”, zegt Sebastiaan Van de Heyning, ploegbegeleider in Turnhout. “Als je hen er dan van kan overtuigen dat ze meer in hun mars hebben dan ze zelf vermoedden of dat ze van grote waarde kunnen zijn in een team, dan bloeien ze open. Dat mogen meemaken beschouw ik als een voorrecht. Het is het allermooiste van mijn job.”

Toch is het niet altijd rozengeur en maneschijn: soms maakt een doelgroeparbeider een groeisprong, maar het gebeurt ook dat iemand hervalt in oude gewoontes of dat het werk hem of haar niet ligt. “Het nieuwe verhaal moeten ze zelf schrijven”, benadrukt Sebastiaan. “Wij bieden alleen het kader en begeleiding met geduld: het papier en de stylo.”

Natuurtalent

Een kort lontje, dat is het minste dat je kon zeggen van Carlo toen hij aan de slag ging bij de ploeg. Een kleine opmerking over z’n werk, een half woord dat slecht viel tijdens de schaft: het was genoeg om tot een woede-uitval te leiden. Het was ook de reden waarom het nooit lang duurde vooraleer Carlo ontslagen werd op z’n vorige jobs. “Geduld en een positieve aanpak zijn vaak de sleutel”, vindt de ploegbegeleider van Carlo. “We leggen de nadruk op wat goed gaat, op sterktes en talenten. Daarna werken we aan de mindere eigenschappen.”

Bij Carlo deed die positieve benadering wonderen: snel viel op dat hij fantastisch goed was in het besturen van tractoren op de oneffen en vaak zompige terreinen waar gewerkt wordt. Hij kreeg de kans om dat talent verder te ontwikkelen en haalde een rijbewijs om ook grotere tractoren te kunnen besturen. Intussen kent Carlo de terreinen als geen ander. Op de centimeter nauwkeurig weet hij waar er wanneer gemaaid kan worden. Vooraleer de ploegbegeleider met het team aan zo’n maaiklus begint, gaat hij te rade bij Carlo. Carlo voelt zich duidelijk beter in zijn vel en de driftbuien, die zijn verdwenen.

“Zeker wie al een tijdje meewerkt in de ploeg, heeft een fikse portie kennis en ervaring in huis“, zegt Steffen Peelmans, ploegbegeleider van de ploeg in Ekeren. “Voor we aan een nieuwe opdracht beginnen, overleg ik met hen hoe we het zullen aanpakken. Vanmorgen nog moest een berk gezaagd worden, maar de gespleten stam was volledig in elkaar verstrengeld waardoor het moeilijk in te schatten was in welke richting de boom zou vallen. Ik riep Patrick, Jama en Brendan er bij voor advies. Meestal zijn hun ideeën erg waardevol, en bovendien motiveert die inspraak.”

“Onze ploegbegeleiders proberen voortdurend talenten op te sporen, en we geven onze arbeiders de kans om die verder te ontwikkelen“, zegt Joris Frederickx. Zo zijn er arbeiders die technisch sterk zijn en met gespecialiseerd materiaal hebben leren werken of zijn er echte houtkunstenaars in de ploeg van Ekeren, die van banken en bijenhotels bouwen een echt ambacht gemaakt hebben. In de toekomst willen we die specialisaties verder uitbouwen.”

Het mooiste bureau van de wereld

Onlangs kwamen in Turnhout vijf kandidaten af op één vacature als natuurarbeider. Waar het succes vandaan komt? “Werken in de natuur is louterend”, verklaart Sebastiaan. “Het is zeker geen bandwerk, er is veel afwisseling en het is goed voor lichaam en geest.” Ook de wetenschappelijke wereld is het erover eens: natuur is goed voor de gezondheid.

Zingende vogels op de werkplek, het gevecht tegen de natuurelementen, de voeten in de aarde: dat doet iets met een mens.

“Daarnaast zijn het de zichtbare resultaten die de job aantrekkelijk maken: op het eind van een dag maaien kan je moe maar voldaan je werk overschouwen en zie je het verschil. En tot slot is het nuttig werk: over een nieuw knuppelpad zullen duizenden bezoekers lopen, op een bank zullen ze nadien duizenden keren kunnen uitblazen. Tot slot hebben we het mooiste bureau van de wereld, weg van de drukte en het geraas.”

Uniek model

Het sociale economie-bedrijf in de schoot van Natuurpunt geeft werk aan 196 arbeiders en 62 mensen die instaan voor de omkadering. Een wezenlijk onderdeel van de professionele tak van de vereniging, als je weet Natuurpunt in totaal 457 medewerkers heeft. De taken van de verschillende ploegen zijn uiteenlopend: ze leggen knuppelpaden aan, knotten bomen, voeren energiescans uit, bestrijden exoten, maaien graslanden, beheren bosgebied of staan in voor de gallowaykuddes. Recent kwam daar de zagerij in Ekeren bij en een project rond het natuurvriendelijke tuinen bij bedrijven , het inrichten van aangepaste tuinen bij zorgcentra  of bij de omvorming tot natuur-rijke speelplaatsen.

Die opdrachten komen van gemeenten, het agentschap voor Natuur en Bos of het OCMW, maar ook van bedrijven, scholen en van de afdelingen van Natuurpunt. Het geheel wordt gepland en gecoördineerd door de consulenten uitvoering, in overleg met de ploegbegeleiders. Voor grote klussen of lastige karweien staan vrijwilligers en doelgroeparbeiders zij aan zij, samen met hun botten in de modder.

“Die samenwerking met vrijwilligers is vrij uniek in het landschap van de sociale economie”, zegt Joris Frederickx. Maar de ervaring is vaak verrijkend, zo blijkt. “Heel wat arbeiders staan ervan versteld dat er mensen zijn die op vrijwillige basis werk willen verrichten voor de maatschappij.”

Ook voor vrijwilligers is het vaak een verrassende kennismaking. Zij staan er op hun beurt vaak van te kijken hoe ruig uitziende mannen en vrouwen zoveel liefde voor de natuur aan de dag kunnen leggen. Dat maakt het een sociaal project én een natuurproject.

Wat ook uniek is in het project: de ploegbegeleider werkt zelf mee en is tegelijkertijd ook sociaal werker. “Er is een tendens bij andere organisaties om die twee taken los te koppelen en aan twee personen toe te vertrouwen”, legt Joris uit. “Wij merken nochtans dat een meewerkende ploegbegeleider sneller het vertrouwen wint van z’n ploeg en de vinger aan de pols kan houden.”

Werken met tevredenheid

Brendan (41) werkt al 14 jaar in de ploeg van Ekeren. Hij windt er geen doekjes om: “Natuurpunt heeft me van de afgrond gered. Na het vierde middelbaar op de tuinbouwschool was ik schoolmoe en ging ik werken. Of dat was het plan. Ik werkte voor de groendienst van de stad en in een fabrieksmagazijn, maar nergens kon ik langer dan een paar weken blijven.”

In totaal ben ik 5 jaar werkloos geweest. In die periode verveelde ik me stierlijk. Ik begrijp best dat sommige mensen dan naar drugs of alcohol grijpen of dat ze domme dingen gaan doen, uit pure verveling. Voor mij kwam de kans bij Natuurpunt net op tijd, denk ik. - Brendan (41)

“Steek mij niet weg in een magazijn met eentonig werk of ik word gek”, zegt Brendan. Die passie voor buitenwerk helpt hem om het vol te houden in de wintermaanden of tijdens een helse regenbui. Daarnaast is de variatie volgens Brendan een pluspunt: “geen dag is hier hetzelfde, de ene dag richten we een vleermuiskelder in, de andere maken we een vijverrand weer open voor rietvogels of maaien we voor orchideeën”.

Tjerk (56) maakt deel uit van de eerste lichting van het sociaal project bij Natuurpunt in 1999. De gewezen kapper was voordien al actief als vrijwilliger bij de voorloper van Natuurpunt.

De natuur staat onder druk en ik zie hoe we daar met de ploeg iets aan doen. Poelen die weer bruisen van leven, bossen die opfleuren na het verwijderen van vogelkers: daar doe ik het voor. - Tjerk (56)

“Toen ik hier begon, hadden we niet eens een camionette en telde de ploeg een vijftal arbeiders. Intussen is het een stuk grootschaliger geworden: de ploeg, de gebieden waarin we werken, de nieuwe loods.” Zelf is Tjerk er intussen ook niet jonger op geworden. “Ik wil zo lang mogelijk buiten blijven werken, desnoods aan een lager tempo. Maar ik hou er ook rekening mee dat dat misschien niet gaat lukken omdat het werk fysiek lastig is”, zegt hij. “Dan zie ik mezelf wel overschakelen op het bouwen van bijenhotels in de loods."

Uit een enquête die in 2015 afgenomen werd, bleek dat 98 % van de doelgroeparbeiders het werk graag doen. 96% geeft aan dat ze binnen de ploeg aanvaard worden zoals ze zijn. “Die tevredenheid is iets waar we veel belang aan hechten”, zegt Joris Frederickx. “We leveren kwaliteit aan externe opdrachtgevers en aan de vrijwilligers, maar tegelijk kunnen we niet anders dan rekening houden met ieders profiel en werkritme.”

Een van de externe opdrachtgevers is Jo Lavrysen. “Mijn echtgenoot en ik zijn al jaren lid van Natuurpunt, en toen we een weide met een natuurlijke vijver erfden, wilden we er zeker van zijn dat de natuur er alle kansen zou krijgen. We schakelden de ploeg van Natuurpunt in om te hooien, de omheining te herstellen en voor de paarden te zorgen. Een pluim voor de ploeg, want ze kwijten zich fantastisch van die taak. Daarnaast zijn we blij dat we op die manier kunnen bijdragen aan dit tewerkstellingsproject.”

*Om privacyredenen zijn sommige namen van doelgroeparbeiders in deze tekst vervangen door fictieve namen.