2024 was een topherfst voor paddenstoelen!

Van 1 oktober tot en met 30 november kon je deelnemen aan "De digitale paddenstoelenpluk". Het is de bedoeling om met zoveel mogelijk waarnemers, zoveel mogelijk paddenstoelen te zien. Nooit eerder haalden zoveel mensen hun smartphone boven om foto’s te maken en met de app ObsIdentify te proberen achterhalen om welke soort het gaat. Dit is enerzijds te wijten aan het massaal aantal paddenstoelen in 2024 en ook het feit dat deze soortgroep jaar na jaar aan populariteit wint! Op de nieuwe website van Natuurpunt werd voor 74 gemakkelijk herkenbare soorten een paddenstoelenpaspoort opgemaakt met info over de groeiplaats en hoe te herkennen en leuke weetjes. Maar met meer dan 4000 soorten in Vlaanderen is dat nog maar een begin! 

Paddenstoelen spotten, de geruisloze jacht

Vier waarnemers slaagden erin om meer dan 600 soorten op hun lijstje te zetten! De winnaar van de “5e Digitale paddenstoelenpluk” won ook de 4e editie. Amateurmycoloog Henri Stappaerts is niet te kloppen. Vorig jaar won hij de challenge met 566 soorten, dit jaar klopte hij af op 697 soorten. In september werd er al een bijzondere vondst gedaan op pijpenstrootje in Grenspark- Kalmthoutse heide. Op de bloeiwijze van dit gras was een zwarte hersenachtige structuur te zien, onder de microscoop werd duidelijk dat het om een parasiet ging op pijpenstrootjemoederkoren (zelf een parasiet op de bloeiwijze van pijpenstrootje). De zwam kon gedetermineerd worden als Epicoccum andropogonis, een soort die nog geen Nederlandse naam heeft. Het is een parasiet die normaal in de tropen op verschillende grassoorten voorkomt, in dit natte warme najaar is deze soort plots op 81 plaatsen in Vlaanderen opgedoken op pijpenstrootje. De soort heeft zich enerzijds spectaculair uitgebreid, anderzijds hebben mycologen elkaar ook gemotiveerd om naar dit kleine zwarte paddenstoeltje te speuren. 
 

Gewone zwavelkop altijd aan de top

Naar jaarlijkse gewoonte staat ook dit jaar de gewone zwavelkop weer aan de top, met 21.979 foto’s. Helaas staat op de tweede plaats: “paddenstoel onbekend”. We merken dat met het stijgend aantal deelnemers ook het aandeel absolute beginners sterk stijgt. We roepen op om enkel scherpe foto’s te posten van verse paddenstoelen en meerdere foto’s bij te voegen waarop zowel de bovenzijde, de onderzijde als de zijkant goed te zien zijn. Op die manier kunnen de experts die achteraf op waarnemingen.be de foto’s bekijken en valideren, de determinatie bevestigen of corrigeren; met één foto van enkel een bovenaanzicht van de hoed is dat vaak niet het geval. De gele aardappelbovist, vorig jaar nog op de tweede plaats, staat dit jaar op 5. De vliegenzwam moest zijn derde plaats dit jaar afstaan aan de nevelzwam (een opvallende soort die pas eind oktober verschijnt) en zakte zelf naar plaats 7. Het viel wel op dat het dit jaar een uitdaging was om op de paddenstoelwandelingen voor het grote publiek een vliegenzwam te laten zien. 

Meest verspreide soorten        

De soort die het meest verspreid, op de meeste groeiplaatsen (1x1kmhokken) werd waargenomen is opnieuw de gewone zwavelkop (in 2024 in 329 hokken meer dan vorig jaar), gevolgd door de geschubde inktzwam (in 487 hokken minder dan vorig jaar) en nevelzwam (in 621 hokken meer waargenomen dan in 2023). De vliegenzwam werd in 127 hokken minder waargenomen dan in 2023. Toch zijn er dit jaar weer vliegenzwammen gezien op plaatsen waar ze nog nooit eerder werden gespot. Als we kijken naar de gegevens vanaf 2000, dan is de vliegenzwam dit jaar in 391 nieuwe hokken opgetekend en is deze in Vlaanderen nu al opgedoken in 5588 hokken.  
Het is opvallend welke jaar-tot-jaar-verschillen we bij algemene soorten zien. De scherpe collybia, een algemene strooiselopruimer, blonk uit in afwezigheid: van 513 hokken in 2023 naar 286 hokken dit jaar.
 

Zeldzame soorten die in de lift zitten

In een eerder natuurbericht schreven we al dat een aantal dood-houtzwammen sterk toenam. 
Het roze trechtertje werd op 7 nieuwe locaties gevonden en is nu bekend van 13 groeiplaatsen in Vlaanderen. De kammetjesstekelzwam kreeg er 14 groeiplaatsen bij en zit nu aan 34 vindplaatsen. Het opvallende rood oorzwammetje werd op 10 nieuwe plaatsen gespot en heeft nu 22 groeiplaatsen in Vlaanderen. 
Ook zwammen van andere biotopen deden het goed. Zo is de prachtige adonismycena nu bijna geen zeldzaamheid meer. Deze soort staat geboekstaafd als indicator voor heischrale vegetaties, maar wordt steeds vaker ook in vochtige bossen gevonden. De soort had dit jaar 42 nieuwe groeiplaatsen, waardoor deze nu bekend is van 200 hokken in Vlaanderen. 
Een opvallende aanwezige dit jaar was de parasietbeurszwam, een beurszwam die parasiteert op nevelzwammen en vrij zelden wordt waargenomen. Dit jaar kreeg deze soort er 36 groeiplaatsen bij, waarmee deze steeg van 88 naar 124 groeiplaatsen. Het verschil met vorig jaar is opmerkelijk: in 2023 gemeld in 1 kilometerhok, in 2024 in 42. 
Het aantal hokken van het zeldzame lila koraaltje, een soort van schrale graslanden op leembodems, verdubbelde van 2 naar 4. De rozerode wasplaat, die al sinds 2018 niet meer was waargenomen in de Florealwijk, dook daar gelukkig dit jaar terug op. Bovendien werd de soort dit jaar ook op een nieuwe plaats waargenomen, een reeds gekend wasplatengrasland in Kortenberg. De rozerode wasplaat is  één van de 33 Europees bedreigde soorten die werden voorgelegd aan de Conventie van Bern voor opname in Bijlage 1 van de Habitatrichtlijn. Maar dat is er dus nooit doorgekomen, er zijn tot dusver geen paddenstoelen die op Europees niveau beschermd zijn.  
Wat kleiner en onopvallender is het weegbreezwartnerfschijfje, een parasiet op smalle weegbree. Een soort die je gemakkelijk in eigen tuin kan vinden. Een aantal mycologen keek dit jaar extra uit naar deze soort waardoor ze nu bekend is van 92 groeiplaatsen, terwijl dat er vorig jaar nog maar 15 waren. Gericht zoeken zal wellicht uitwijzen dat deze soort nog veel algemener is. Maar uiteraard zal ze ook veel talrijker zijn in natte jaren. Je kan de soort trouwens het hele jaar door vinden. 

Paddenstoelenparadijsjes

Dit jaar gebeurden de meeste waarnemingen in het Zoniënwoud (9054) in Brussel en er werden daar 641 soorten genoteerd. Zit de cursus paddenstoelen van Natuurpunt Brussel daar voor iets tussen? 
In het Meerdaalwoud in Oud-Heverlee, de winnaar van vorig jaar, werden dit jaar minder waarnemingen gedaan (7273 ipv 9081 in 2023) en 419 soorten ingevoerd. Net als vorig jaar komt de Kalmthoutse heide op de derde plaats met 6433 waarnemingen, dat zijn er 1400 meer dan vorig jaar. Wat het aantal soorten betreft, komt het Zoerselbos op de derde plaats met 413 soorten, op de Kalmthoutse heide werden slechts 358 soorten waargenomen.
Kleinere gebieden waar veel waarnemingen werden gedaan zijn: Kesselse heide (Nijlen), Domein Ryckevelde in Sijsele, Heidebos in Moerbeke, Het Leen in Eeklo en Domein Vordenstein in Schoten, Het Rivierenhof in Deurne en het Prinsenpark in Retie. 
Voorbeelden van kleine soortenrijke pareltjes zijn het Grotenhoutbos in Gierle, het Buggenhoutbos in Buggenhout en het Bulskampveld in Beernem.  

Meeste waarnemingen in stad Antwerpen, meeste soorten in stad Gent

De stad met de meeste paddenstoelwaarnemingen is in 2024  Antwerpen met 12.607 waarnemingen. Op de tweede plaats staat Gent met 12.254 waarnemingen, gevolgd door Lanaken met 11.922 waarnemingen. Wat het aantal paddenstoelsoorten betreft staat Gent op kop met 589 soorten, gevolgd door Zoersel met 568 soorten en Leuven op de derde plaats met 518 soorten. 

Opvallende nieuwkomers

Zoals elk jaar werden er weer nieuwe soorten voor Vlaanderen aan de lijst toegevoegd. We hadden het hierboven al over de vondst van Henri op pijpenstrootje. In Oostduinkerke werd op 7 november voor de eerste keer in Vlaanderen zwarte knotszwam waargenomen. Sindsdien is die ook op een andere plaats, ook in de Oostvoorduinen, met meer dan honderd exemplaren gevonden. De zwarte knotszwammen hebben het tot vorige week overleefd. In Nederland is de soort van drie groeiplaatsen langs de kust bekend, het is een typische soort voor duinvalleien. Proficiat aan de Paddenstoelenwerkgroep Westhoek.

Psilachum rubicundum is een minuscuul franjekelkje, gevonden op bladeren van Helleborus in Hof ter Saksen in Beveren-Waas, een eerste vondst voor België en nog niet waargenomen in Nederland. 
Tenslotte vermelden we nog een nieuwe groeiplaats van de oranje poriezwam in Marselaer (Malderen), een tweede vindplaats voor Vlaanderen. Bizar genoeg bleek de tak met de prachtige paddenstoelen nog geen twee dagen later spoorloos verdwenen… En dat terwijl mycologen nog een klein stukje wilden laten onderzoeken om op basis van DNA uit te sluiten of het niet om een sterk gelijkende soort uit dezelfde familie zou gaan. Zo zie je maar dat er nog veel te ontdekken valt in de wereld van de paddenstoelen. Maar het is sterk aanbevolen om met kenners op stap te gaan. Want zo leer je snel heel veel bij. 
Wie zich volledig in de paddenstoelen wil verdiepen kan het hele jaar bijleren bij de Koninklijke Vlaamse Mycologische Kring (KVMV). Op zaterdag 22 maart is er een mycologendag in Hasselt waarop iedereen welkom is. 

Tekst: Roosmarijn Steeman (Natuurpunt Studie)