Antwerpse haven is trekpleister voor zuidelijke sprinkhanen

Specialisten van Saltabel, de sprinkhanenwerkgroep van Natuurpunt, hebben afgelopen zomer drie nieuwe zeldzame sprinkhanensoorten waargenomen in de Antwerpse haven: de Duinsabelsprinkhaan, Dierentuinkrekel en de Boomkrekel. De ontdekkingen bevestigen het belang van het uniek biotoop voor diverse zuidelijke insectensoorten.

In juni troffen vrijwilligers van Saltabel, de sprinkhanenwerkgroep van Natuurpunt, een kleine populatie Duinsabelsprinkhanen aan in een stukje schrale vegetatie langs een spoorlijn. Van deze sabelsprinkhaan is in België en Nederland enkel bekend dat ze voorkomt in de kustduinen en in rotsachtige kalkgraslanden in de Viroinstreek en de Gaume. De vindplaats in de Antwerpse haven, schrale vegetatie die tussen de spoorkiezels groeit, verschilt weinig van stenige kalkgraslanden. De Duinsabelsprinkhaan is niet volledig nieuw voor de regio; vroeger kwam ze ook in heidebiotopen in de Kempen voor, maar daar is ze al geruime tijd uitgestorven. Nu bevinden de dichtstbijzijnde populaties zich echter aan de Nederlandse kust, op ongeveer 60 kilometer afstand van de Antwerpse haven. Ook in Nederland werd de Duinsabelsprinkhaan recent op twee nieuwe binnenlandse locaties aangetroffen; in 2007 werd een vrouwtje gefotografeerd bij Nijmegen en in 2014 werd een kleine populatie ontdekt in Zuid-Limburg. Net zoals bij de vondst in Antwerpen ontbreken nabijgelegen populaties. Toch lijkt de Antwerpse populatie zich te onderscheiden van deze twee Nederlandse vondsten. Op beide Nederlandse locaties leverden latere zoektochten niets op, en het lijkt dus eerder om passanten te gaan in plaats van om een echte populatie. In Antwerpen werden er dit voorjaar daarentegen vijftien juveniele exemplaren aangetroffen, wat wijst op eiafzet het jaar voorheen.

De grote vraag is hoe deze Duinsabelsprinkhanen de Antwerpse haven bereikten. De Duinsabelsprinkhaan is weliswaar een mobiele soort, maar toch lijkt zestig kilometer of meer een grote afstand om te overbruggen voor een sprinkhaan. Mogelijk hebben de Antwerpse Duinsabelsprinkhanen dus een menselijke lift gebruikt: een trein, vrachtwagen of een terugkerende kampeerder. In ieder geval behoren de Antwerpse exemplaren tot dezelfde ondersoort als de andere Belgische en Nederlandse populaties.

Niet ver van de vindplaats van de Duinsabelsprinkhaan werden een drietal Dierentuinkrekels gevonden. Deze exotische krekel is, net als de huiskrekel, oorspronkelijk afkomstig van Zuidwest-Azië en wordt veelvuldig gebruikt als reptielenvoer. Deze soort dook eerder al op in Nederland, onder andere in de haven van Rotterdam. Hierbij gaat het meestal om ontsnapte exemplaren (bijvoorbeeld getransporteerd door een schip) die zelden een populatie stichten. Aangezien er in Antwerpen drie exemplaren gevonden werden, zou dat hier wel het geval kunnen zijn. De biotoopsvoorkeur van de soort in onze contreien is bizar: de drie exemplaren werden gevonden in containerterminals, in spleten in het voetpad en aan oude loodshuizen.

De Dierentuinkrekel in zijn geliefkoosde leefomgeving (foto Ruben Foquet)

In augustus werd ook de Boomkrekel toegevoegd aan de sprinkhanenfauna van de Antwerpse haven. Deze krekel is al geruime tijd aan een opmars naar het noorden bezig, waarbij hij toevallig meegenomen wordt door auto’s, vrachtwagens of caravans. Bij het vangen van nachtvlinders in Haasop, op Linkeroever, vonden vrijwilligers Stijn Baeten en Wout De Rouck twee zingende mannetjes van deze zuidelijke soort. De vondst van een zuidelijke soort in dit gebied is niet helemaal onverwacht; enkele jaren geleden dook ook de Kiezelsprinkhaan op in dit thermofiele stuk natuur. Aangezien beide soorten krekels voornamelijk ’s nachts zingen en als dusdanig niet gemakkelijk opgemerkt worden, is het best mogelijk dat zowel Boomkrekel als Dierentuinkrekel onopgemerkt in het hele havengebied, en mogelijk zelfs op andere locaties in België, aanwezig zijn.

Natuurpunt werkt mee om in het havengebied een netwerk uit te bouwen van terreinen die op een ecologische manier beheerd worden. Dat netwerk zal onder andere deze soorten ten goede komen. Lees meer informatie over het Netwerk Ecologische Infrastructuur.

Heb je zelf een zuidelijke, exotische of anderszins bijzondere sprinkhanensoort waargenomen? Meld je waarneming op het portaal voor burgerwetenschap www.waarnemingen.be, bij voorkeur vergezeld van een foto.

Tekst: Bert Foquet, Saltabel - Sprinkhanenwerkgroep van Natuurpunt
Foto's: Ruben Foquet