Bestrijding van de Aziatische hoornaar, zinvol of niet?

De Aziatische hoornaar, een geduchte jager

Net als andere hoornaars bouwt de Aziatische hoornaar nesten die een kolonie van enkele duizenden individuen kunnen huisvesten. Ze kennen een jaarlijkse cyclus, waar toekomstige koninginnen doorgaans ontwaken uit hun winterslaap vanaf maart. In de zomer, als de activiteiten van de kolonie toenemen en het voorjaarsnest te klein wordt, bouwen de werksters een tweede, groter nest. Dit nest hangt meestal een stuk hoger, vaak in bomen. 

Tijdens hun volledige cyclus kan een kolonie van de Aziatische hoornaar wel tot 13.000 individuen voortbrengen. Het voeden van zulke grote aantallen larven vraagt een constante stroom van voedsel. De Aziatische hoornaar is een generalist, en is dus niet selectief op vlak van voedselvoorkeur. Maar uit onderzoek blijkt dat hij vooral jaagt op honingbijen, vliegen en andere sociale wespen. Het komt ook voor dat ze heel wat andere insecten vangen, echter in veel kleinere aantallen. Aas of slachtafval, zowel van de vleesverwerkende industrie of visserij, wordt ook gebruikt om larven te voederen

Is de Aziatische hoornaar een bedreiging voor onze natuur?

Het staat vast dat de Aziatische hoornaar een bedreiging is voor honingbijen. De hoornaar bejaagt honingbijen voor de ingang van bijenvolken en kan zo grote aantallen honingbijen wegvangen, of ervoor zorgen dat de bijen verlamd geraken van de stress en geen voedsel meer gaan verzamelen. Beide factoren vergroten de kans op zomer- of wintersterfte. De impact van de jacht op vliegen en andere sociale wespen is nog maar weinig onderzocht en dus niet volledig duidelijk. Wetenschappers gaan ervan uit dat de Aziatische hoornaar geen bedreiging is voor de biodiversiteit omdat ze vooral jaagt op soorten die in grote aantallen voorkomen. 

Er wordt vaak beweerd dat de Aziatische hoornaar een bedreiging is voor alle bijen, ook onze wilde bijen, maar uit verschillende onderzoeken blijkt dat deze hoornaar er niet of slechts sporadisch in slaagt om wilde bijen te vangen. Daarnaast is de vliegperiode van het overgrote deel van onze wilde bijen in de lente of vroege zomer, wanneer de Aziatische hoornaar nog niet zo actief is. De hoornaar jaagt ook vooral op grote prooien en de meeste wilde bijen zijn relatief klein, met een gemiddelde lengte van 6 mm. Het is weinig efficiënt voor een Aziatische hoornaar om kleine bijen te vangen. 

Actieve bestrijding, maar met onschuldige slachtoffers

Sinds de ontdekking van de soort in Europa wordt ze actief bestreden. Burgers worden opgeroepen om nesten op te sporen en te melden. Verschillende gemeenten en provincies komen tussen in de kosten voor de bestrijding van de nesten. Ondanks de bestrijding van duizenden nesten per jaar, worden er jaarlijks steeds meer nesten waargenomen. Deze invasieve soort blijft zich uitbreiden. 

De bestrijding van nesten mag enkel uitgevoerd worden door erkende bestrijders en de brandweer en enkel gebeuren via erkende methodes zoals beschreven in de beheerregeling rond de Aziatische hoornaar van de Vlaamse overheid. Verdelging van nesten gebeurt voornamelijk door deze in te spuiten met biociden met permethrine, zoals Permas-D. Dit product is zeer giftig voor insecten en in het water levende organismen, met name vissen. Het gebruik ervan is dan ook gereguleerd. Omdat deze biocide niet selectief is en grote schade kan aanrichten aan onze natuur, raden we het gebruik van dit product af. We dringen er vooral op aan om alternatieve bestrijdingsmethodes te gebruiken, zoals het manueel verwijderen van nesten of het gebruik van de stofzuigermethode. En wanneer een biocide gebruikt dient te worden, vooral diatomeeënaarde te gebruiken.

Naast bestrijding van nesten is het plaatsen van vallen in het voorjaar, springtrapping genoemd, ook een veelgebruikte methode die de laatste jaren aan populariteit wint. Heel wat imkerverenigingen en gemeentebesturen delen gratis vallen uit aan hun inwoners om in het voorjaar toekomstige koninginnen te vangen. Via deze methode wil men nestvorming voorkomen en overlast van de hoornaar beperken. 

De meeste wespenvallen vangen niet alleen Aziatische hoornaars, maar ook veel andere insecten. Veel van de commerciële vallen zijn natte vallen, waar insecten automatisch verdrinken en die zijn dus heel schadelijk. Droge vallen, met ontsnappingsmogelijkheden voor kleinere insecten, zijn in theorie minder schadelijk zijn. Onderzoek, onder andere door het Instituut voor Natuur-en Bosonderzoek (INBO) en de provincie Antwerpen, toont aan dat ook droge vallen veel bijvangst hebben en dus niet onschadelijk zijn. 

De bijvangst heeft een bijkomende negatieve impact, omdat gevangen insecten zich niet kunnen voortplanten. Die andere insecten zijn essentiële bestuivers en voedselbronnen voor o.a. tal van zangvogels en vleermuizen. De logica achter het wegvangen van jonge koninginnen is een tweesnijdend zwaard omdat de bijvangst ook niet de kans krijgt om zich voor te planten. Daarom raden we het gebruik van wespenvallen tegen de Aziatische hoornaar sterk af, net zoals het gebruik van gif, omdat beide methoden veel onschuldige slachtoffers maken.

Adaptatie als nieuwe strategie?

De verdere opmars van de Aziatische hoornaar is onvermijdelijk, dus de focus zou moeten liggen op leren omgaan met de soort. Imkers hebben inmiddels effectieve methoden om hun bijenvolken te beschermen, zoals elektrische harpen; frames met licht gespannen draden die aanvallen verminderen. Verder onderzoek kan helpen de kosten te verlagen en brede toepassing mogelijk te maken.

Door meer en robuustere natuur, zowel binnen als buiten onze steden en gemeenten, is het ook mogelijk om populaties van onze insecten robuuster te maken en minder vatbaar voor eventuele negatieve effecten van invasieve exoten zoals de Aziatische hoornaar. Een robuuste natuur is ook essentieel om ons te wapenen tegen de negatieve effecten van klimaatopwarming, stikstofdepositie, vermindering van het voedselaanbod en het gebruik van insecticiden en pesticiden. De negatieve impact van deze zaken is vele malen groter dan de impact van de Aziatisch hoornaar.

Lees hier de volledige informatienota Aziatische hoornaar.

Tekst: Maarten Wielandts (Natuurpunt Studie) en Karel Schoonvaere (Aculea)