Bruggen bouwen voor en door eikelmuizen

In 2020-2022 voerde Natuurpunt Studie in opdracht van Perspective.Brussels en onder impuls van Leefmilieu Brussel onderzoek naar de aanwezige eikelmuispopulatie. Dit leidde er mee toe dat ongeveer drie hectare van de nu aanwezige natuur strikt voorbehouden zal blijven voor eikelmuizen en andere fauna en flora, als ontoegankelijk onderdeel van een openbaar park van een tiental hectare. Bij omvorming van de rest van dit gebied naar een toegankelijk park zal bij de inrichting eveneens rekening gehouden worden met de aanwezige eikelmuizen om de populatie op peil te houden.

Beschermingsmaatregelen 

Toen ons eikelmuisonderzoek op de Mediapark-site van start ging, was de bouw van het nieuwe RTBF-gebouw al volop bezig en zaten de bouwplannen voor het nieuwe VRT-gebouw in een vergevorderd stadium. Hierdoor was het te laat om de negatieve effecten daarvan op de eikelmuispopulatie op voorhand te compenseren. Voor de bouwwerf van het VRT-gebouw en de daarmee gepaard gaande aanleg van een werfweg en een tijdelijke parking, verdween eind 2022 weer een deel van het eikelmuizenleefgebied op de Mediapark-site. Verbindingen tussen meerdere territoria van eikelmuisvrouwtjes werden hierdoor verbroken, waardoor de mannetjes er niet meer veilig tussen heen en weer konden pendelen. Ze konden enkel nog via de grond gaan, waar veel vossen leven en de kans op predatie dus een pak hoger is. Om de negatieve effecten van deze ingrepen te milderen, stelde Leefmilieu Brussel als voorwaarde dat er een beheerplan opgemaakt en uitgevoerd zou worden, en dat verdere ingrepen waarvan nog niet zeker was dat ze wel nodig waren, uitgesteld zouden worden. VRT ging hiermee aan de slag, en deed opnieuw op ons beroep om beschermingsmaatregelen voor eikelmuizen voor te stellen en bijkomend onderzoek uit te voeren. In overleg met MSI, Beliris, Vigano, Plant en Houtgoed en Leefmilieu Brussel kwam zo een beheerplan tot stand.

In 2023 plantte VRT 5617 struikjes en bomen binnen en aansluitend bij bewoonde eikelmuisterritoria, waardoor binnen 5 à 10 jaar de oppervlakte leefgebied terug groter zal zijn. Het dichter struweel heeft ook een hogere kwaliteit en een meer divers voedselaanbod, waardoor er meer eikelmuizen kunnen overleven op een kleinere oppervlakte en de clans van eikelmuisvrouwtjes groter kunnen worden. Het laten liggen van dood hout, en de spontane verruiging die aan de randen wordt toegestaan voor de ontwikkeling van een mantelzoomvegetatie, met tolerantie van bramen, zal hier ook toe bijdragen.

Om de kwaliteit van het leefgebied onmiddellijk te verhogen, creëerden we meer nestplaatsen door 12 Thermowood en 12 houtbetonnen nestkasten op te hangen. Het merendeel hangt op 3 à 4 m hoog in de bomen, waar vossen niet geraken en steenmarters en bruine ratten niet zo vaak passeren. Sommige nestkasten werden in bomen met dichte klimop gehangen, waar ze goed verborgen zijn, andere in bomen zonder begroeiing, waar ze meer opvallen maar moeilijker bereikbaar zijn voor dieren die minder gemakkelijk tegen een boomstam kunnen opklimmen. Zo kunnen de eikelmuizen zelf de nestkast uitkiezen die ze het meest geschikt vinden. Een groot deel van deze nestkasten werd al snel door de eikelmuizen gebruikt als nestplaats of veilige vreetplek.

Bruggen bouwen

En dan het moeilijkste: er moesten nieuwe verbindingen gemaakt worden, wat wegens de aanwezige infrastructuur enkel via de lucht kon. Ook waar deze infrastructuur slechts tijdelijk is (parking, werfweg), was in afwachting van een verbinding met houtige vegetatie een snellere oplossing nodig. Met luchtbruggen voor eikelmuizen was op Europees niveau echter nog weinig of geen ervaring. We waren er kort voordien wel in geslaagd om een onderbreking tussen enkele bomen in een park te herstellen via een touwbrug, over een afstand van 5 m onder de beschutting van de naburige boomkruinen. Een test leerde ons dat de eikelmuizen het 1 cm dikke henneptouw daar enkel wilden oversteken nadat we het volledig bekleed hadden met hulsttakken, iets wat ze na de test ook spontaan begonnen te doen. Daarom liet VRT op ons aangeven op verschillende plekken met verbroken verbindingen beklede touwen ophangen, en op één plek een viervoudige touwbrug om de voorkeuren van eikelmuizen verder te onderzoeken.

We monitorden twee van de touwbruggen van mei tot november 2023 met wildcamera’s. Dit leverde echter geen enkele eikelmuis op, behalve enkele keren in een boom waar een touw aan bevestigd was, op een draagarm van een van de wildcamera’s. De grote afstand (20 m) zonder beschutting erboven vonden de eikelmuizen blijkbaar te gevaarlijk om te overbruggen. Ook het permanent doven van de parkinglamp die vlak boven de viervoudige touwbrug hangt, maakte geen verschil.

Ondanks de constructieve samenwerking in 2023, waarbij VRT investeerde in de verschillende testscenario’s en hiervoor alle mogelijke hulpmiddelen ter beschikking stelde, bleken de oplossingen niet te werken. Begin dit jaar werd daarom een nieuwe poging ondernomen om tot een functionele eikelmuisbrug te komen. We bedachten op basis van eerdere observaties een constructie waarbij eikelmuizen zowel tussen, op als naast twee planken kunnen lopen, met op regelmatige afstand schuilmogelijkheid tussen twee korte opstaande plankjes. Deze constructie moest binnenin een brug van truss-elementen geplaatst worden, voor nog meer beschutting. VSS werkte dit ontwerp verder uit, met antislipplanken om eikelmuizen meer grip te geven, en installeerde de 26 m lange brug op 8 maart 2024, toen de eikelmuizen nog grotendeels in winterslaap waren. Op 5 april verplaatsen we de wildcamera’s naar de truss-brug, en hingen er nog wat nestkastjes en voederbakken op, om ze nog verleidelijker te maken voor eikelmuizen.

Een dikke week later kwam de eerste bezoeker al in beeld: een eekhoorn. Sindsdien passeert er om de paar dagen, en soms meermaals per dag, wel een eekhoorn over de brug. Vanaf 29 april lieten ook (minstens drie verschillende) eikelmuizen zich op de uiteinden van de brug zien, elke nacht waarop het niet regende. Vanaf 4 mei was duidelijk dat ze de brug ook volledig overstaken. De eerste werkende eikelmuisbrug bestaande uit een vaste constructie is dus een feit! Hiermee werd dan ook het opgemaakte beheerplan op goede manier tot uitvoering gebracht en kan, na dit leerproces, het ontwerp nu ook bij andere stadsontwikkelingsprojecten toegepast worden, met hopelijk een even goed resultaat.

Door dit onderzoek werden er niet alleen bruggen gebouwd voor eikelmuizen, maar ook tussen natuurbeschermers en stadsontwikkelaars. De eikelmuizen lijken zich in ieder geval ook thuis te voelen in dergelijke stedelijke omgeving, tot zelfs op de achtste verdieping van een flatgebouw grenzend aan de Mediapark-site.

Tekst: Goedele Verbeylen (Natuurpunt Studie/Zoogdierenwerkgroep)