Is de Es gedoemd om uit te sterven?
Het gaat niet goed met de Es in België. Oorzaak? De Essenziekte die woest om zich heen grijpt. Deze schimmelinfectie uit Azië zorgt ervoor dat Essen massaal afsterven, en dat is nefast voor onze biodiversiteit. Dorre bladeren, zwarte plekken en littekens: de symptomen van de Essenziekte zijn nu volop zichtbaar in onze bossen.
Hoe herken je de ziekte?
Essen waarvan de bladeren eruit zien als de kamerplant waar je geen aandacht voor hebt: slap en dor. Dit fenomeen is momenteel erg zichtbaar. In de herfst valt het minder op, omdat bladeren dan sowieso afsterven. Andere symptomen zijn littekens en zwarte of paarse vlekken op takken of stammen.
Waar komt de ziekte vandaan?
De ziekte dook voor het eerst op in Polen en Litouwen rond 1990. Er wordt vermoed dat ze afkomstig is uit Japan of China, waar een gelijkaardige schimmel van nature voorkomt. De Chinese en Japanse Essensoorten zijn dus beter bestand tegen de schimmel. Waarschijnlijk is de schimmel meegelift op de Essensoorten die van daar zijn geïmporteerd.
Hoe gaat de ziekte te werk?
De essenziekte is een schimmel, een soort zakjeszwam. Als diens sporen op de bladeren van de boom landen, bevestigen ze zich stevig aan het bladoppervlak. De schimmeldraad begint over het bladoppervlak te groeien en zoekt plekken om zich naar binnen te worstelen. Zodra de schimmeldraad het blad binnen dringt, groeit de zwamvlok in het weefsel van de plant. De zwamvlok nestelt zich vooral in transportweefsel van de plant. Dat transportweefsel raakt verstopt, waardoor de geïnfecteerde stukken afsterven. Eenmaal de infectie-symptomen zichtbaar worden, is de boom gedoemd om te sterven.
Hoe erg is het?
In Vlaanderen komt de ziekte zowat overal voor waar je Essen vindt. Ze werd voor het eerst waargenomen in 2010 in Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant, maar analyses hebben aangetoond dat de ziekte zeker al in 2007 aanwezig was in een boom in Liedekerke. Recent onderzoek toont aan dat de grote meerderheid van de onderzochte bomen tekenen van infectie vertonen, zowel de jonge als oudere bomen. De ziekte is dus alomtegenwoordig in Vlaanderen. En dat is enorm slecht nieuws voor de Essenpopulatie. Ook in Wallonië maakt de ziekte een sterke opmars, net zoals in de rest van Europa.
Nu de takken volop in blad komen, is de ziekte duidelijk zichtbaar: bladeren worden slap en dor
Waarom is de Es zo belangrijk?
Vooral ecologisch is de Es van uitzonderlijk belang voor België. We hebben maar een beperkt aantal loofbomen en daar is de Es er een van. Het is bovendien een van de weinige boomsoorten die goed gedijen in biotopen zoals bronbossen en valleibossen. Het verdwijnen van de Es zou die ecosystemen dus drastisch veranderen. De Es heeft ook bladeren die gemakkelijk composteren en dat zorgt voor een kwaliteitsvolle humuslaag in Essenbossen. Aangezien de Es ook veel licht doorlaat, creëert hij een goede omgeving voor kruiden en andere ondergroei.
Essenhout is ook van groot economisch belang. Al tijdens WOII werd het gebruikt voor de vliegtuigbouw. Nu wordt de Es vooral gebruikt als brandhout en voor het maken van gereedschap zoals hamerstelen.
Welke toekomst voor de Es?
De Essenziekte rukt zowat overal in Europa op en die opmars lijkt onstuitbaar. Er zijn jammer genoeg geen methodes om de ziekte in een boom te genezen. Zo helpt het bijvoorbeeld niet om geïnfecteerde bladeren te verwijderen en te verbranden. Jonge bomen zullen snel sterven, soms binnen het jaar na infectie. Oude en gezonde bomen kunnen het vaak langer uithouden maar zullen uiteindelijk toch ook het loodje leggen.
Bovendien dreigt een ander gevaar vanuit het oosten: de Essenprachtkever, die in zijn vraatlust de Es beschadigt en doet sterven. De kever komt van nature voor in Oost-Azië, maar migreert nu richting centraal Europa. Daarom denken sommigen dat de Es in Europa uiteindelijk met uitsterven bedreigd zal worden.
Aangezien de Es een grote ecologische en economische waarde heeft, is het belangrijk om de Essenziekte een halt toe te roepen. Onderzoek toont aan dat sommige Essen beter bestand zijn tegen de Essenziekte. Om ziekte-ongevoelige Essen te ontwikkelen, worden er kweekprogrammas opgezet in verschillende landen. In Vlaanderen loopt er momenteel een project dat Essen verzamelt uit verschillende landen om ze te testen op hun gevoeligheid om nadien verder te kweken met de minst gevoelige exemplaren.
Tekst: Wim Smits & Hans Verboven, Natuurpunt
Foto’s: Roosmarijn Steeman & Jean Reggers
