De Goudjakhals is op komst

De laatste jaren zijn de familieleden van onze huishonden bezig aan een opmars. De Vos treedt steeds vaker uit de schaduw en neemt zijn oude verspreidingsgebied weer in. Ook de Wolf lijkt klaar om terug te keren naar de Lage Landen. Op de achtergrond – en voorlopig nog net iets verder van ons bed – is ook de Goudjakhals Europa aan het koloniseren. Naast de vragen over schade aan huisdieren en vee die we al kennen van Vos en Wolf, rijzen in het geval van de Goudjakhals ook andere kwesties. Moeten we hem beschouwen als een exoot, of verdient hij juist bescherming?

De naam ‘Goudjakhals’ is enigszins verwarrend. Niet het ‘gouden’ gedeelte, dat klopt: de Goudjakhals is zandkleurig tot rossig grijsgeel met een gouden glans. Zijn Latijnse naam – Canis aureus – kan je dan ook vertalen als ‘gouden hond’. Het is het jakhalsgedeelte van zijn naam dat je op het verkeerde been kan zetten. De Goudjakhals is nauwer verwant aan de Coyote en de Wolf dan aan de jakhalzen die we kennen als figuranten en onuitgenodigde tafelgasten in de documentaires over Leeuwen op de Afrikaanse vlaktes. Goudjakhalzen leven in groepsverband en als echte opportunisten vinden ze hun weg in uiteenlopende habitats. Zolang ze niet te intensief vervolgd worden, kunnen ze ook goed overweg met de aanwezigheid van mensen. Ze huilen als wolven en zijn net zo omnivoor als vossen: ze eten alles van hoefdieren tot ongewervelden, van dode dieren tot verse eieren, van konijnen tot fruit, van reptielen tot afval.

Qua formaat past de Goudjakhals mooi tussen de Vos en de Wolf, en hij wordt er dan ook regelmatig mee verward. Door deze “vermomming” kan de Goudjakhals ongemerkt nieuwe gebieden innemen. Amateurwaarnemers verwachten eerder een Vos of een Wolf, en zullen hun bevindingen dan ook zo rapporteren. Op die manier wandelt de gouden hond onder ieders neus verder doorheen Europa.

Afbeelding

De Goudjakhals wordt geregeld voor een Vos of Wolf genomen en doet op die manier haast geruisloos zijn intrede in Europa. (foto: Miha Krofel)

De Goudjakhals komt voor in delen van Afrika, Azië en Europa, en is niet van plan om het daarbij te laten. Vanuit zijn thuisbasis in landen als Griekenland en Bulgarije begon hij in de loop van de 20ste eeuw de rest van Europa te verkennen, waarschijnlijk als gevolg van de minder intensieve bejaging. Hij trok richting Midden-Europa en passeerde landen als Roemenië, Hongarije en Slovenië. Eind jaren 80 was het de beurt aan Italië en Oostenrijk en in 1996 deed hij Duitsland aan. Sinsdien verschijnen er regelmatig artikels met als titel “Eerste waarneming van een Goudjakhals in…”. Biologen Miha Krofel en John Linnell en jurist Arie Trouwborst brachten de verspreiding van de goudjakhals in kaart. De Goudjakhals is inmiddels gespot in dertig Europese landen, en ook België en Nederland liggen binnen het bereik van de soort.

Exotische schietschijf of waardevolle nieuwkomer?

Wat als de Goudjakhals onze grens oversteekt? Beschouwen we hem dan als een exoot die moet worden bestreden, of labelen we hem als aangename aanvulling op onze inheemse biodiversiteit? Anders dan de Wolf, die vroeger in heel Europa voorkwam en nu zijn comeback maakt, is de Goudjakhals voor vele landen een nieuwe soort die er vroeger nooit heeft geleefd. In Estland, Letland, Litouwen en Oekraïne wordt hij dan ook door de autoriteiten beschouwd als ongewenste exoot die afgeschoten moet worden. Dat is per definitie fout. Volgens het Biodiversiteitsverdrag en het Verdrag van Bern is een exoot een soort die door de mens buiten haar normale verspreidingsgebied is gebracht. Dat zijn bijvoorbeeld Amerikaanse nertsen die ontsnappen uit pelskwekerijen of ontsnapte huisdieren zoals de Grijze eekhoorn. De Goudjakhals lijkt zich echter volledig zelfstandig een weg doorheen Europa te banen en is dus per definitie geen exoot.

In de nationale wetgeving van de Europese landen waar de Goudjakhals voorkomt, varieert zijn juridische status van strikt beschermd tot vogelvrij. Er zijn echter internationale verplichtingen waar de Europese lidstaten zich aan dienen te houden. Volgens het Verdrag van Bern en de Europese Habitatrichtlijn zijn EU-lidstaten verplicht om te waarborgen dat de jakhalspopulaties op hun grondgebied niet bedreigd worden. Landen die bejaging toestaan zonder dat de instandhouding van de populatie wordt gewaarborgd, breken dus internationale afspraken.

Afbeelding

Huidige verspreiding van de goudjakhals in Europa (geel = permanent, rode cirkels = individuele waarnemingen). Bron: Trouwborst, Krofel & Linnell 2015

Welkom, Goudjakhals

Los van het juridische aspect betekent de komst van de Goudjakhals een meerwaarde voor de biodiversiteit en de natuurbeleving in ons kleine, dichtbevolkte land. Met de Wolf en de Lynx hebben we in theorie al kans om twee van de Big Five van Europa op eigen bodem te zien. De Goudjakhals zou een mooie aanvulling zijn.

Net als de terugkeer van de Wolf en de heropleving van de Vos en de Steenmarter zal de komst van de Goudjakhals enkele uitdagingen met zich meebrengen: als echte opportunisten zullen Goudjakhalzen weleens een kippenhok leegroven of een schaap opeten, lokaal kunnen ze misschien een bedreiging vormen voor andere inheemse soorten. Dit zijn echter uitdagingen die we kunnen aangaan en waarbij een tijdig actieplan met monitoring, preventieve maatregelen en voorlichting bij het publiek heel wat frustraties kan vermijden.

De Goudjakhals staat nog niet meteen voor de deur, maar hij komt toch al kijken op de hoek van de straat. Door nu al na te denken over een wettelijk kader rond vergoeding van eventuele schade of overlast kunnen we zijn intrede een stuk soepeler laten verlopen wanneer hij op de deur komt kloppen. Van ons mag de gouden hond alvast binnen.

Dit natuurbericht is gebaseerd op een artikel dat is verschenen in het herfstnummer van Zoogdier. Voor het volledige verhaal en veel meer kan je terecht in het tijdschrift, dat wordt uitgegeven door de Nederlandse Zoogdiervereniging en Natuurpunt. Abonneer je hier.

Tekst: Niels Desmet, Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt naar "De raadselachtige opmars van de goudjakhals.", Arie Trouwborst, Universiteit van Tilburg
Foto’s: Miha Krofel