Afbeelding
Atalanta
Marc Herremans

Een compleet verloren generatie

5 okt 2022
Categorieën
Natuurbericht

Dossier Droogte

Onze natuur heeft het zwaar. Dit is al het vijfde droge voorjaar in zes jaar tijd. Samen met wetenschappers en experten bekijkt Natuurpunt het effect van die droogte op onze natuur. Welke soorten lijden hier het meest onder en zijn er ook oplossingen? Volg het Dossier Droogte

Een compleet verloren generatie

Vorig jaar waren er bijzonder veel vlinders in het najaar: vooral dagpauwogen en atalanta’s. Dit jaar zijn er vrijwel geen. Het contrast kan moeilijk groter zijn: er zijn nu 100x minder vlinders dan vorig jaar. Hoe komt dat? Want het was toch een uitzonderlijk prachtige zomer, wat toch heerlijk is voor vlinders, niet? Het heeft alles te maken met de extreme droogte, want hoe paradoxaal ook, vlinders hebben ook regen nodig!

Vorig najaar waren er massa’s vlinders. Alle late nectarbronnen zaten er vol mee: klimop, herfstasters, zinnia’s, hemelsleutel, … . Ook bij rottend fruit was er wekenlang volop gefladder. Dit jaar helemaal niets daarvan: alles blijft leeg, op een laat koolwitje, luzernevlinder of kleine parelmoervlinder na.  Vooral de traditionele sterkhouders van het najaar, dagpauwoog en atalanta, laten het compleet afweten dit najaar.

De vooruitzichten waren nochtans bijzonder hoopgevend. Veel van de dagpauwogen en vossen van vorig najaar hadden succesvol overwinterd. Ze vlogen talrijk en vroeg dit voorjaar. De voortplanting was goed en de eerste nieuwe generatie in juni was opvallend talrijk, zelfs bij de kleine vos – vroeger een zeer talrijke soort die het echter al jaren heel moeilijk heeft en recent zelfs op de Rode Lijst sukkelde - was een flink herstel te zien. Bij dagpauwoog vloog een uitzonderlijk talrijke eerste generatie al vroeg (eind juni - begin juli). En het zomerde volop, dus er werd druk gepaard en massaal eieren afgezet. De massa rupsen die daarop volgde leidde tot de (voorwaardelijke) voorspelling dat het een fenomenale nazomer en najaar zou kunnen worden voor de dagpauwoog, mits de droogte de pret niet zou komen bederven. Af en toe nog een flinke bui (vroeger normaal een gegarandeerd makkie) was het enige wat nog nodig was om de waardplanten (brandnetels) voldoende fris en vitaal te houden zodat de rupsen volop verse blaadjes konden vinden en snel zouden groeien. Maar dat gebeurde dus niet: in tegendeel het werd de meest persistente en extreemste droogte en hitte ooit (of liever: tot hiertoe). De gevolgen zijn nu al een paar weken duidelijk: de rupsen stierven massaal en vrijwel de volledige tweede generatie van deze vlindersoorten ging daardoor verloren.

 

Afbeelding
Trend kleine vos

Aantalsverloop per week van kleine vos: normaal bouwt de populatie zich op in de loop van het jaar van de overwinteraars naar de eerste en vooral tweede generatie (blauwe lijn: gemiddelde 2009-2021). Dit jaar (rode lijn) was de eerste nieuwe generatie talrijk, maar van de tweede kwam amper iets terecht.
(Gegevens uit waarnemingen.be: relatieve talrijkheid gecorrigeerd voor zoekinspanning)

Bij de vijf dagvlinders die op brandnetels leven, trad de ergste sterfte op bij kleine vos (die daarmee helaas opnieuw een enorme dreun krijgt), maar ook dagpauwoog en gehakkelde aurelia zijn momenteel amper nog aanwezig. Dat is heel slecht nieuws, want het zijn net de vlinders die nu vliegen die de winter in moeten en voor de startpopulatie volgend voorjaar moeten zorgen.

 

Afbeelding
trend dagpauwoog

Aantalsverloop per week van de dagpauwoog: normaal bouwt de populatie zich op in de loop van het jaar van de overwinteraars naar de eerste en vooral tweede generatie (blauwe lijn: gemiddelde 2009-2021). Dit jaar (rode lijn) was de eerste nieuwe generatie eind juni bijzonder talrijk, maar van de tweede in de herfst kwam amper iets terecht.
(Gegevens uit waarnemingen.be: relatieve talrijkheid gecorrigeerd voor zoekinspanning.) 

We zien dus momenteel een enorme crash van deze soorten en het zal komende lente zoeken worden om ze te vinden. Atalanta’s zijn er maar een kwart van het langjarige gemiddelde.

 

Afbeelding
trend atalanta

Aantalsverloop per week van de atalanta: de aantallen blijven dit jaar (rood) ver onder het langjarige gemiddelde (blauw).
(Gegevens uit waarnemingen.be:  relatieve talrijkheid gecorrigeerd voor zoekinspanning.)

Merkwaardig genoeg had het landkaartje wel een redelijk gemiddeld jaar, inclusief een partiële tweede generatie. Voor de netelvlinders is dit de tweede grote crash in amper 5 jaar: in de bijzonder droge zomer van 2018 gebeurde net hetzelfde. Precies dankzij die extra, tweede generatie in het najaar kan het herstel bij dagpauwoog heel snel zijn als de omstandigheden goed zijn, maar heel de soort in het gevoelige rupsenstadium hebben midden in de zomer (ipv in mei) vormt een extra groot risico, zoals nu weer blijkt. Dit is precies hoe de klimaatverstoring door toegenomen grilligheid en extremen enerzijds kansen schept voor wie zich kan aanpassen, maar toch ook weer voor bijzonder grote risico’s zorgt, ook voor banale, robuuste soorten. Ook vlinders hebben dus op tijd hun portie regen nodig om hun levenscyclus met succes te kunnen voltooien.  

Tekst: Marc Herremans (Natuurpunt)