Eindelijk nog eens een massa langpootmuggen

“Precies vliegende spinnenkoppen” “Zoals in The Birds van Hitchcock, maar dan met langpootmuggen in de hoofdrol”. De omschrijvingen van de aantallen langpootmuggen van afgelopen week waren niet van de poes. Het was dan ook een opvallend fenomeen: het plotse verschijnen van duizenden langpootmuggen, in gazons, tegen gevels en ramen, enfin, een beetje overal. Wie zijn ze? Wat doen ze? Wat drijft hen?

Slungels onder de vliegende insecten
Langpootmuggen kan je niet missen. Het zijn opvallende insecten. Zes lange poten, twee vleugels, een achterlijf dat doorgaans enkele centimeters groot is. Ze lijken wel de slungels onder de vliegende insecten. Hun wat onhandige manier van overal tegenaan vliegen, tot in je gezicht toe, helpt ook niet echt. Maar eigenlijk hoeven we van deze insecten helemaal geen schrik te hebben. Ze kunnen namelijk niet steken ondanks de grote en opvallend puntige –maar geheel onschuldige- legboor van de wijfjes en ook bijten kunnen ze niet. En in de natuur vervullen ze –uiteraard- een erg nuttige rol. De overlast die in de pers gemeld werd, is dus eerder psychologisch: de dieren zijn er maar verder is er geen enkele echte hinder of risico.

Wie vloog er zo massaal rond?
De langpootmuggen die de afgelopen week massaal opdoken, behoren tot het genus Tipula. In ons land komen meer dan 50 soorten langpootmuggen uit dit genus voor. Daaronder vind je een grote variatie: van bos- en moerassoorten tot grasland- en heidesoorten, van lentesoorten tot herfstsoorten. De soort die de afgelopen week in groten getale verscheen is de weidelangpootmug (Tipula paludosa). Een weinig kieskeurige soort waarvan de larven van plantenwortels eten. Meteen is duidelijk waarom ze ook in het larvestadium niet populair zijn: de larven, ook wel emelten genoemd, knabbelen vaak aan graswortels in gazons, voetbalvelden, golfterreinen, moestuinen en kunnen bovendien in hoge dichtheden voorkomen. Ze worden dan ook als schadelijk beschouwd door de land- en tuinbouw. De afgelopen jaren namen de aantallen van de weidelangpootmug op veel plaatsen af, wellicht door verdroging.

Lekkernij
Maar zowel de muggen als de larven dienen als een enorm belangrijke voedselbron voor andere dieren, niet in het minst voor vogels. Engels onderzoek naar het menu van spreeuwen –een vogel die ook in ons land duidelijk achteruit boert- wees uit dat de helft van de prooien die oudervogels aanbrachten voor hun jongen emelten betrof. Ook kraaiachtigen, zoals kauwen en roeken, schuimen graslanden af op zoek naar langpootmuggen. In plaats van zo’n soort als schadelijk te beschouwen verdient ze bijzondere aandacht: als een sleutelsoort die als onontbeerlijk bulkvoedsel fungeert, net zoals (rupsen van) wintervlinders of (regen)wormen voor andere vogels.

Geen lang leven beschoren
De levenscyclus van de weidelangpootmug neemt een jaar in beslag. In deze tijd van het jaar zetten de wijfjes eitjes af –één vrouwtje zet al snel zo’n 300 eitjes af. De larven die daaruit voortkomen, overwinteren halfvolgroeid. Tegen de zomer groeien ze trager; in augustus gaan ze het popstadium in dat doorgaans een tiental dagen duurt. Volwassen langpootmuggen zijn geen lang leven beschoren: ze kunnen met hun eenvoudige monddelen enkel vocht en nectar opnemen. Een vrouwtje weidelangpootmug zet 95% van haar eitjes af binnen de 12u na het uitsluipen (uit de pop). Veel sterven binnen de dag of twee na het uitkomen.

Waar komen ze zo plots vandaan?
Dat de soort nu op enkele dagen en masse verschenen is, heeft mogelijk te maken met de weersomstandigheden van de afgelopen weken: een heel droge septembermaand, die erg nat eindigde dankzij storm Odette. Die regenval kan als trigger hebben gewerkt voor het uit de pop komen van de muggen. Vooral de nacht van maandag 28 op dinsdag 29 september is er massale beweging geweest van langpootmuggen: de lichtbakken van nachtvlinderonderzoekers zaten vol als nooit tevoren. Die nacht stond er een strakke noordenwind en het lijkt waarschijnlijk dat veel langpootmuggen die nacht vanuit vochtige poldergraslanden in Nederland naar hier zijn gewaaid. Langpootmuggen zijn doorgaans weinig mobiel, maar dergelijke lange verplaatsingen door toedoen van de wind werden eerder al in Schotland vermoed.

Het ligt in de lijn van de verwachtingen dat de aantallen langpootmuggen de komende weken weer gestaag afnemen.

Tekst: Wim Veraghtert m.m.v. Jan Soors,  Kris Peeters en Marc Herremans.