FlatwormWatch houdt de opmars van uitheemse landplatwormen nauwlettend in de gaten

In 2015 werd de eerste uitheemse landplatworm in België gerapporteerd. Vanaf dan zijn er reeds 9 soorten aangetroffen in België, voornamelijk in tropische kassen. Ondertussen hebben vier van hen al bewezen dat ze buiten kassen kunnen overleven: Caenoplana variegata , Marionfyfea adventor , Parakontikia ventrolineata en Obama nungara . De situatie bij onze Franse, Nederlandse en Britse buren suggereert echter dat veel andere soorten zich in België zouden kunnen vestigen en handhaven. Misschien staan we wel aan de vooravond van een platwormeninvasie? Het is nog te vroeg om dat te zeggen, maar waakzaamheid is geboden. Daarom werden tuiniers en natuurliefhebbers over het hele land opgeroepen om op zoek te gaan naar deze bijzondere wormen en hun waarnemingen in te voeren via waarnemingen.be in het kader van het project FlatwormWatch. 

Soorten van elders

Hoewel de meeste soorten platwormen volledig aquatisch zijn, zijn er ook een aantal soorten die op het land leven - weliswaar in vochtige habitats. België kent slechts drie inheemse landplatwormen. Ze zijn bovendien vrij onopvallend door hun geringe lengte, gecamoufleerde uiterlijk en verborgen levenswijze. Landplatwormen zijn het meest soortenrijk in tropische gebieden, zoals Afrika, Australië, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië, waar ze opvallende kleuren kunnen hebben en sommige soorten tot wel 30 cm lang kunnen worden. Door de globalisering en het wijdverspreide transport van goederen en planten tussen continenten zijn verschillende soorten exotische platwormen in Europa terechtgekomen via de handel in potplanten. Deze invasieve wormen verstoppen zich graag op het oppervlak van potten of in potgrond. Wanneer we de nieuwe waarnemingen bekijken, zien we vaak dat in de buurt een plantenkwekerij of tuincentrum aanwezig is - toeval, of niet?
 

Een bedreiging voor de biodiversiteit van onze bodems

Alle landplatwormen zijn roofdieren. Ze kunnen de biodiversiteit en vruchtbaarheid van de bodem schaden door zich te voeden met slakken, regenwormen, pissebedden en andere bodemorganismen. Bovendien hebben landplatwormen zelf weinig natuurlijke vijanden, omdat hun slijm stoffen bevat die ongenietbaar zijn, waardoor ze ‘usual suspects’ zijn om invasief te worden.
Landplatwormen zijn moeilijk te bestrijden eens ze zich gevestigd hebben. Daarom is voorkomen beter dan genezen. Omdat planten en plantpotten de belangrijkste introductiebron vormen, is preventie door middel van zogenaamde fytosanitaire maatregelen de beste oplossing. Het in kaart brengen van mogelijke populaties in België en hoe ze per ongeluk meereizen met planten en bodemsubstraat is een eerste belangrijke stap in de aanpak van deze minder gekende soortgroep. Bovendien zal meer bewustzijn ook bijdragen aan een snellere respons op het terrein wanneer in de toekomst nieuwe soorten waargenomen worden. 

Eerste resultaten van Flatwormwatch

Sinds begin 2024 zien we een sterke toename van het aantal waarnemingen van landplatwormen in België - zowel van inheemse als van uitheemse soorten. De meest geobserveerde uitheemse soort Obama nungara, is dit jaar reeds meer dan twee keer zoveel geobserveerd als alle voorgaande jaren samen. Bovendien zien we een sterke areaaluitbreiding voor enkele soorten. Caenoplana variegata, die eerst alleen bekend was van een beperkt gebied rond Hamme, werd inmiddels ook in de Kempen (Nijlen), Brussel en zelfs in Waals-Brabant gezien. In september van dit jaar werd er in Vlaams-Brabant bovendien een nieuwe soort voor België gemeld: Diversibipalium multilineatum. Deze ontdekking is een goed voorbeeld van het nut van burgerwetenschap bij het monitoren van uitheemse soorten.
 

Zelf op zoek gaan?

Heeft dit artikel je geprikkeld om zelf een FlatwormWatcher te worden en op zoek te gaan naar deze mysterieuze diergroep? Ga dan naar de FlatwormWatch pagina op www.iasregulation.be en ontdek daar alle tips en tricks, digitale en dichotome identificatiesleutels of schrijf je in op de nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes in verband met het project. Zo organiseerden we begin november een zoektocht in de kassen van de Botanische tuin van Meise, met als eindbilan de vondst van vier uitheemse soorten en één inheemse soort. Ontrafel samen met ons de geheimen van deze soorten en bekijk je tuin vanuit een heel nieuw perspectief.
Meer Info : www.iasregulation.be/nl/flatwormwatch

Tekst: Arnaud Jacobs (NSSIAS), Jane Reniers (NSSIAS), Jan Soors (INBO), Tom Van den Neucker (KBIN)

FlatwormWatch is een project van het Nationaal Wetenschappelijk Secretariaat voor Invasieve Uitheemse Soorten (NSSIAS), in samenwerking met het Instituut voor Natuurwetenschappen, Plantentuin Meise, het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) en de Universiteit Hasselt.