Geen rooskleurige toekomst voor hommels

Een eeuw geleden kwamen er in ons land 31 soorten hommels voor. Intussen vormen ze één van de meest bedreigde groepen binnen onze wilde bijen, zo leert ons de Belgische Rode Lijst (2019). Van die 31 zijn er al zes uit ons land verdwenen en nog eens 18 zijn in min of meerdere mate bedreigd. Uit een recente analyse door een team van Belgische wetenschappers blijkt dat een aanzienlijk deel van de hommelsoorten die momenteel op Europees niveau niet bedreigd zijn, tegen 2080 met minstens 30% zullen afnemen. De voorspellingen lopen uiteen naargelang de klimaat- en sociaal-economische scenario’s die de modellen gebruiken, maar het gaat om 38 tot 76% van de momenteel niet-bedreigde hommelsoorten. In West-Europa zijn de hommels er sowieso nu al niet best aan toe, maar ook in Centraal- en Zuid-Europa voorspellen de wetenschappers niet veel goeds. Scandinavië zou wel eens een refugium kunnen worden voor veel zeldzamer wordende hommelsoorten.

De redenen voor de huidige en de voorspelde achteruitgang zijn divers. Hommels zijn echte landschapssoorten die lijden onder het versnipperen en verdwijnen van leefgebied zoals bloemrijke graslanden en heides, de intensivering van het landbouwlandschap (met o.a. vermesting en pesticiden), de toenemende verstedelijking en klimaatverandering. Eén hoofdoorzaak valt niet aan te wijzen en vaak zijn de gevolgen van milieuveranderingen subtiel. Zo werd bijvoorbeeld aangetoond dat wanneer blauwe knoop (een niet zo alledaagse graslandbloem) extra stikstof toegediend krijgt, de aminozuursamenstelling van stuifmeel verandert. Dat leidt dan tot verhoogde sterfte bij de larven van hommels die het stuifmeel als voedsel gebruiken. Vermesting en een intensiever landgebruik leiden bovendien tot een duidelijke afname van het bloemenaanbod in het landschap: minder bloemen in bermen en graslanden dus. Vooral de meer kieskeurige hommels met lange tongen, die later in de zomer vliegen en afhankelijk zijn van een groot aanbod aan vlinderbloemigen en andere bloemen met lange kroonbuizen, zijn daardoor op een enkele uitzondering na bijna volledig verdwenen uit Vlaanderen. Een voorbeeld is de sterk bedreigde moshommel.

Hommels en pesticiden

Op welke manieren hommels negatieve effecten van pesticiden ondervinden, is nog steeds voorwerp van onderzoek. Want hoewel elk bestrijdingsmiddel op bijen getest wordt vooraleer het op de markt komt, blijkt des te meer dat de pesticidenmix waaraan bijen en hommels dagelijks worden blootgesteld, verre van onschuldig is. In een recente studie plaatsten wetenschappers 316 kolonies van de algemene aardhommel op 106 locaties in agrarische landschappen, verspreid over 8 Europese landen. De onderzoekers gingen na hoeveel en welke pesticiden in het stuifmeel dat de hommels verzamelen, aanwezig waren. Meer dan 95% bevatte meer dan 1 werkend middel; het gemiddelde bedroeg 8, terwijl er op sommige locaties tot 27 types pesticiden in één stuifmeelmonster werden aangetroffen. Meer pesticiden leidde tot een lager koloniegewicht en tot een lagere productie van koninginnen. Hommelkolonies die meer met pesticiden in contact komen, doen het dus beduidend minder goed - in appelboomgaarden was dit effect meer uitgesproken dan in koolzaadvelden. De wetenschappers besluiten dat de Europese regelgeving rond pesticiden onvoldoende rekening houdt met de cumulatieve effecten van de pesticidenmix waarmee bestuivers in contact komen.

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)