Grote weerschijnvlinder treedt uit de schaduw

De prachtige en zeldzame Grote weerschijnvlinder was altijd een wat schuwe en mysterieuze bosvlinder. Dit jaar is hij opvallend aanwezig: hij wordt vroeger opgemerkt dan in andere jaren en duikt op heel wat nieuwe locaties op. Het is afwachten of dit ook zal leiden tot nieuwe vestigingen.

De Grote weerschijnvlinder Apatura iris is wellicht een van de mooiste dagvlindersoorten in Vlaanderen. De soort ontleent haar naam aan de bovenzijde van de vleugels die afhankelijk van de belichting glanzend blauw kan kleuren. Die Grote weerschijnvlinder wordt echter ook beschouwd als een erg zeldzame dagvlinder. De soort is in de recentste Vlaamse Rode Lijst (Maes et al. 2011) opgenomen in de categorie ‘Bedreigd’ en is een ‘Prioritaire soort’ voor Vlaams-Brabant. Begin deze eeuw was de soort enkel nog gekend uit een vijftal Vlaamse kernen: enkele van de grotere Vlaams-Brabantse boscomplexen, lokaal uit het noordoosten van de provincie Limburg en het zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen.

De achteruitgang van de soort werd vorige eeuw wellicht veroorzaakt door een intensiever bosbeheer waardoor open plekken met wilgen in het bos en mantel- en zoomvegetaties verdwenen  samen met de verdroging van vochtige bossen. De rupsen leven op boswilg maar de vlinder is wel kieskeurig naar standplaats van de waardboom.

De afgelopen jaren dook de soort her en der in Vlaanderen terug op, vaak ging het echter om waarnemingen van één enkele vlinder. Inventarisatie van de soort werd dan nog eens bemoeilijkt door de verborgen leefwijze van de soort. De vlinder lust geen nectar maar zuigt mineralen van vochtige bodem, uitwerpselen of zelfs van dode dieren. De mannetjes verdedigen een territorium hoog in de bomen en de vrouwtjes zoeken onopvallend tussen de boswilgen naar plaatsen om eitjes af te leggen. Veelal werden de waarnemingen afgedaan als zwervers, op een aantal locaties bleek al gauw echter dat er meer aan de hand was. In de Oost-Vlaamse Scheldevallei bijvoorbeeld, pakweg tussen Berlare en Bazel, bleken er wel heel wat waarnemingen dus ergens moesten die Grote weerschijnen zich toch voortplanten.

In 2017 verdubbelde plots het aantal waarnemingen en werd deze prachtige vlinder in tientallen nieuwe locaties waargenomen. Dit jaar zet die trend zich verder. De vliegperiode is, net als bij veel vlindersoorten, vroeger dan gemiddeld begonnen en bovendien lijkt het aantal locaties weerom sterk toe te nemen. Grote weerschijnvlinder kan je nu verwachten in een groot deel van Vlaanderen, van de bossen in het Heuvelland, over de volledige Scheldevallei tot in de valleien van de Kleine en de Grote Nete.

Naar een verklaring voor deze sterke aanwezigheid is het voorlopig nog wat gissen. De soort lijkt al een aantal jaar te profiteren van een combinatie van verbeterd bosbeheer en klimaatopwarming. De dichtheden bleven echter zeer laag waardoor de aanwezigheid erg onopvallend bleef. Een combinatie van een geslaagde voortplanting in 2017, een geslaagde overwintering van de jonge rupsen en met het warme voorjaar goede voedselomstandigheden voor de rupsen na de overwintering lijkt er nu voor te zorgen dat de Grote weerschijnvlinder eindelijk uit de schaduw treedt.

Wie een Grote weerschijnvlinder ziet, kan de waarneming steeds invoeren op waarnemingen.be en zo helpen om een beter beeld te krijgen op de verspreiding van deze tot de verbeelding sprekende soort.

Tekst: Pieter Vantieghem (Vlinderwerkgroep Natuurpunt)