Het grote aanpassingsvermogen van de boomkikker

Waar rond de eeuwwisseling de boomkikker uitsluitend gezocht moest worden binnen de veilige grenzen van slechts een handvol natuurgebieden, wordt hij nu niet alleen vaker waargenomen in nieuw aangelegde of herstelde natuurgebieden maar duikt hij ook meer en meer op in tuinen, al dan niet met waterpartijen.
Dit geeft aan dat de genomen maatregelen effectief zijn, de voortplanting meer dan optimaal is en doordat de soort zich goed weet aan te passen aan verbeterde habitatcondities is er vrij veel spreiding van jonge dieren.

De opmars van de boomkikker

De boomkikker kan aanzienlijke afstanden afleggen om nieuwe gebieden te koloniseren. Enkele belangrijke factoren die de kolonisatiecapaciteit van boomkikkers beïnvloeden, zijn de geschiktheid van het leefgebied en de landschapsstructuur. Boomkikkers hebben biotopen nodig met voldoende visvrije wateren voor de voortplanting en structuurrijke vegetaties of (braam)struiken als leefgebied en schuilplaats. De beschikbaarheid hiervan in het landschap speelt een cruciale rol bij hun kolonisatievermogen. Landschappen met veel natuurlijke elementen zoals heggen, houtkanten, ruigtes en waterlopen vergemakkelijken de verplaatsing van boomkikkers. Grote open, ononderbroken landbouwgebieden of stedelijke gebieden vormen daarentegen vaak barrières.
Onder gunstige omstandigheden kunnen boomkikkers grote afstanden afleggen. Jonge kikkers hebben vaak een hoger spreidingsvermogen dan volwassen exemplaren. Ze verplaatsen zich over grotere afstanden en  onder ideale omstandigheden kunnen ze afstanden van 1 tot 5 kilometer overbruggen om nieuwe geschikte gebieden te koloniseren. 

De verspreiding van boomkikker laat de laatste 5 jaar een aanzienlijke toename zien in zowel oppervlakte als type van leefgebied. Na de kolonisatie van al de geschikte natuurgebieden rondom de gekende locaties, werden in een sneltempo aansluitende secundaire biotopen zoals groeves en heideterreinen gekoloniseerd. Nu deze beetje bij beetje aan hun maximale grens zitten en de aanwas vanuit de natuurgebieden blijft aanhouden zien we een verschuiving naar tertiaire leefgebieden. 

Opmerkelijke voortplantingsplaatsen

Door het zeer natte voorjaar werden voornamelijk in Noord-Limburg onder water gelopen zones in voormalige (mais)akkers en intensieve weilanden gekoloniseerd door honderden rugstreeppadden en zelfs boomkikkers. Het zijn dan ook opportunisten die kansen grijpen om nieuwe ondiepe waterplassen die snel opwarmen en een rijk fytoplankton te koloniseren. Zo gauw een zone droogviel, verschoven ze al roepend naar andere meer optimalere ondergelopen hoekjes. Opvallend was hier het verschil in voortplantingssucces tussen beide soorten. Daar waar de legsels van rugstreeppad zich bijna allemaal ontwikkelden tot juveniele padjes was de uitval van de legsels van boomkikker met 60-100% zeer groot. Er zullen dus wel bepaalde onzichtbare stoffen in het water zweven die niet optimaal waren voor de ontwikkeling van de legsels.

Niet alleen intensiever landbouwgebied werd door de soort ontdekt maar ze dook ook op in zeer veel tuinen. De voortplanting hier gebeurde niet alleen in (visvrije) tuinvijvers maar ook een hele resem aan open watertonnen en metselkuipen met drinkwater voor paarden en schapen werden gebruikt als koor- en zelfs eiafzetplek. De meest opvallende voortplantingsplaats was de ontdekking van 2 boomkikkerlegsels in een zaaibakje van 40 x 40 cm en slechts 7 cm hoog in een tuin in As. Dat sommige boomkikkers het niet zo nauw nemen met de ecologie uit de boekjes bewees een adulte boomkikker die in 2023 enkele maanden op de tweede verdieping van een appartement in het centrum van een rustig Kempisch dorp in een bloembak tussen de bieslook en basilicum vertoefde. 

Mannetjes roepen ook in het najaar

De kenmerkende roep van boomkikker wordt tijdens het najaar ook meer en meer vanuit tuinen gehoord. De soort roept zowel in het voorjaar als in het najaar. In de herfst roepen de mannetjes om hun territorium af te bakenen en om de concurrentie met andere mannetjes te verminderen. En hoewel de hoofdvoortplantingsperiode in het voorjaar plaatsvindt, kan het najaarsroepen een rol spelen in de communicatie tussen mannetjes en vrouwtjes. Men kan dit roepen zelfs uitlokken door het geluid na te bootsen. 

Samenvattend kan gesteld worden dat de verspreiding van de boomkikker in Vlaanderen tussen 2000 en 2024 een succesverhaal is van natuurbescherming en actieve betrokkenheid. Dankzij diverse inspanningen zijn de populaties aanzienlijk gegroeid en heeft de soort een veel grotere aanwezigheid in de regio gekregen.

Tekst: Peter Engelen (Amfibieën- en reptielenwerkgroep Hyla)