Het leven en werk van Jos Aerts
Bron: Het Turnhoutse plantenalbum van Jos Aerts
Uitgegeven door Geschied- en Oudheidkundige Kring Taxandria 2007
Wat biedt dit nieuwe wandelpad?
Natuurpunt Turnhoutse Kempen wil het levenswerk van autodidact-botanicus Jos Aerts (1909-1982) opnieuw onder de aandacht brengen met dit vernieuwde wandelpad. Het huidige traject is gebaseerd op het originele pad (15km) dat door voormalig stadsarchivaris Harry de Kok in 1984 werd uitgetekend. De nieuwe wandelweg (10km) is onderverdeeld in twee wandellussen, waarvan één lus volledig verhard is en dus ook geschikt voor ieder type rolstoelen. De tweede lus gaat meestal over onverhard wegdek, maar is bij aangename weersomstandigheden ook geschikt voor scootmobiels en begeleide rolstoelwandelaars die gebruik maken van een actieve rolstoel met voorzetwiel. Op die manier kan je kiezen welk traject je wilt bewandelen.
Een team vrijwilligers heeft de flora op dit traject opnieuw geïnventariseerd en vergeleken met de flora uit het plantenalbum van Jos Aerts. Op basis daarvan zijn op het traject hier en daar infoborden aangebracht met een foto en de beschrijving van een bepaalde plant in die omgeving, aangevuld met de overeenkomstige pentekening uit de collectie van Jos Aerts. Jos was ook auteur van een Turnhouts dialectwoordenboek. Zo kan je, als extraatje de laagdrempelige wetenschappelijke info over de flora ook beluisteren in het Turnhouts dialect door een eenvoudige klik op de QR code die je op alle borden vindt.
Een bredere kijk op het leven en werk van Jos Aerts
Jos was in zijn jeugd gedreven scoutsleider en actief betrokken bij de plaatselijke afdeling van de natuurvereniging “De Wielewaal” (1933), voorloper van het huidige Natuurpunt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog begint hij ook met de voorbereiding van zijn twee grote werken: een woordenboek van het Turnhoutse dialect (1942-1981) en een “plantenalbum” (1948-1980) van de wilde planten die hij aantreft op het grondgebied van Turnhout. Vanaf 1948 tot zijn plots overlijden begin 1982 zal hij hier blijven aan werken: duizenden losse bladen tekst in een prachtig handschrift en honderden tekeningen in Chinese inkt zijn het resultaat. Elk moment vrije tijd besteedt hij aan zijn twee passies. Hij werkt geduldig in zijn werkkamer maar gaat ook praten met mensen (zijn “zegslieden”), doorzoekt heide en veld op zoek naar nieuwe plantensoorten voor “zijn” verzameling. Om zeker te zijn dat zijn waarnemingen correct zijn, onderhoudt hij contacten met de KU Leuven (Zuid-Nederlandse Dialectcentrale, vanaf 1955 onder leiding van Jan Pauwels ), de KU Nijmegen (Centrale voor Dialect- en Naamkunde) en professor Paul Van der Veken van de Universiteit Gent (Plantkunde). Jos Aerts onderneemt tijdens zijn leven geen pogingen om zijn losbladig woordenboek en zijn plantenboek te publiceren maar laat in 1971 in zijn testament opnemen dat hij ze wil schenken aan de Stad Turnhout. Jos Aerts heeft goede contacten met stadsarchivaris Harry de Kok; hij brengt maandelijks wel eens een bezoekje aan het Stadsarchief. Als hij in december 1981 in het ziekenhuis wordt opgenomen vraagt hij aan de stadsarchivaris om de schenking te regelen. Jos Aerts’ voorgevoel is helaas juist, hij overlijdt op 4 januari 1982 in het ziekenhuis in Leuven. De schenking wordt verder geregeld met een neef van Jos, die namens de familie optreedt als uitvoerder van het testament. In afwachting van de officiële goedkeuring wordt de collectie alvast in voorlopige bewaring gegeven en op 18 januari 1982 overgebracht van het huis van Jos aan de Nieuwe Kaai naar het Stadsarchief. Op 25 januari komt de schenking op het college en op 7 juni geeft de gemeenteraad zijn goedkeuring. Intussen is de familie bereid gevonden om de kosten van het inbinden van de losse documenten en de successierechten te betalen. Stadsarchivaris Harry de Kok laat er geen gras over groeien: reeds op 1 juli wordt gestart met het inbinden van het woordenboek en het plantenboek in banden van groen textiel met gouden opdruk die vanaf dan bewaard worden in twee ijzeren kasten van het stadsarchief.
Het originele wandelpad
Op 26 mei 1984 wordt het “Jos Aerts Wandelpad” ingehuldigd, een wandelroute van zo’n 15 km door het Vennengebied in het noorden van Turnhout, het werkterrein bij uitstek van Jos. De prachtige publicatie “Het Turnhoutse plantenalbum van Jos Aerts”, uitgegeven door de Geschied-en Oudheidkundige Kring Taxandria verschijnt in 2007. Het boek bevat een selectie van 250 tekeningen uit het plantenboek, een nieuw namenregister en een CD-ROM met daarop foto’s van alle tekeningen. De Kring was drie jaar bezig met de voorbereiding en organiseert naar aanleiding van de publicatie ook een tentoonstelling in het Stadhuis. Met dit boek is de wens van Jos in vervulling gegaan dat, althans een gedeelte van zijn werk zou gepubliceerd worden.
Het plantenboek
Het Turnhouts plantenalbum van Jos Aerts. Eerst een kleine toelichting over het onderwerp van zijn werk.
Jos Aerts heeft gedurende bijna 35 jaar (1947-1981) een inventaris opgesteld van de wilde bloeiende planten die hij zelf op Turnhouts grondgebied vond. Met die bloeiende planten bedoelde hij niet groepen zoals zwammen, mossen, korstmossen en algen, die men in de plantensystematiek als “lagere planten” omschrijft. Maar ook niet alle “hogere planten” maakten deel uit van zijn interessegebied. Wat men in zijn inventaris bv. niet zal vinden zijn de varenplanten (o.a. varens, wolfsklauwen en paardenstaarten) en evenmin de “houtige gewassen”, met andere woorden de bomen en struiken. Ook een deel van de klim- en slingerplanten, zoals heggenrank, kamperfoelie of geitenblad en klimop, rekende hij daar eveneens bij en werden dus evenmin opgenomen. Andere klimplanten, zoals bitterzoet, bosrank, haagwinde en hop vonden dan weer wel een plaatsje in zijn verzameling. Dat laatste is ook het geval met groepen zoals de grassen, zeggen, biezen en russen, die een leek toch niet zo meteen als bloem ervaart.
De titel “De Turnhoutse flora” zou hier dus niet op zijn plaats zijn, omdat die dan minstens de volledige hogere planten moet bestrijken.
Het visueel meest aantrekkelijke werk van Jos Aerts is zijn “Gemeentelijk Bloemenalbum”. Het gaat om 915 tekeningen (36 x 28 cm) in 15 banden. Aanleiding voor dit huzarenstuk was, zo schrijft hij in zijn inleiding bij de tekeningen uit 1974, het idee om na eerdere boekjes over 50 vogels en 50 bomen, ook een werkje voor de jeugd te schrijven over 50 bloemen. Maar welke bloemen? En toen kreeg hij het idee om “eerst ál de wilde planten van Turnhout, en daaruit de vijftig interessantste voor de jeugd" vast te leggen. En op groot formaat, albumformaat, getekend, met de onderdelen erbij, die kunnen dan later als clichés dienen!”. Het zou zijn levenswerk worden gedurende 32 jaar. Het zegt iets over het doorzettingsvermogen en het ongelofelijke geduld van Jos Aerts.
Jos werd steeds beter in het tekenen van planten en besloot daarom vanaf 1957 om zijn oudere tekeningen over te doen. Hij zou er méér dan 400 opnieuw tekenen! In zijn testament vraagt Jos om deze oude tekeningen zeker te bewaren, want “zij kunnen een vergelijking van sommige zaken mogelijk maken”. Verder zijn er getypte fiches met de namen van planten “door mij gedroogd voor het herbarium van Gent” .
Het dialectwoordenboek
Het meest indrukwekkend deel van de collectie is het woordenboek “Turnhouts Taaleigen”. Het gaat om maar liefst 310 banden met alfabetisch gerangschikte fiches met woorden en uitdrukkingen in de Turnhoutse spreektaal. In totaal telt het woordenboek méér dan 50.000 fiches! Ten slotte stelde Jos Aerts ook nog een “Turnhouts Uitspraak-Woordenboek van het algemeen Nederlands" op.
Van 1969 tot 1974 typte Jos alle (sic) woorden over uit het “Modern Woordenboek” van J. Verschueren en duidde met een zwart bolletje aan welke van die woorden in de Turnhoutse spreektaal werden gebruikt. De uitspraak van deze woorden schreef hij in rode inkt op de achterkant van het blad waarop het woord voorkomt. Dit woordenboek vormt een aanvulling op het “Turnhoutse Taaleigen” dat enkel woorden en uitdrukkingen bevat die niet voorkomen in het "Modern Woordenboek”.
Wie zich verder wil verdiepen in het werk van Jos Aerts neemt best contact met het stadsarchief via
Bart Sas Adviseur Archief en Informatie
T +32 (0)14 44 33 84 - M +32 (0)476 80 32 58
Bart Sas, "’Het werd een levenswerk. Ik leefde ervoor. Leefde erdoor’. De collectie(s) van Jos Aerts in het Stadsarchief Turnhout”, in Taxandria nieuws : driemaandelijks ledenblad van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring der Antwerpse Kempen Taxandria, 2018/ 3.
Heel interessante info vind je ook via deze links :
Interview van de heer LUCIEN PRINSEN , medeoprichter van De Wielewaal, in gesprek met Jos Aerts:
http://www.archiefbankkempen.be/index.php/aerts-jos-collectie
http://www.archiefbankkempen.be/index.php/vertellingen-van-jos-aerts-oktober-1981-audiocassette
http://www.archiefbankkempen.be/index.php/vertellingen-van-jos-aerts-oktober-1981-cd-rom
In het stadsarchief vind je ook een aantal gedigitaliseerde interviews met Bert Vermeijen, vriend van Jos Aerts, die allerlei leuke anekdotes en weetjes vertelt over de persoonlijkheid en het onderzoekswerk van Jos Aerts.
Deze infofolder kwam tot stand dank zij stadsarchivaris Bart Sas, de medewerkers van het stadsarchief Turnhout, Het Vierkant Wieltje, Geschied-en Oudheidkundige kring Taxandria en bestuursleden van Natuurpunt Turnhoutse Kempen. We konden naar hartenlust putten uit de uitvoerige info die in het stadsarchief ter beschikking is.
Verantwoordelijke uitgever: Dirk Segers , voorzitter Natuurpunt Turnhoutse Kempen, Kongostraat 121, 2300 Turnhout.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief