Hoe het wilde kind de natuur kan redden

Breng kinderen regelmatig in contact met de natuur en ze zullen minder last hebben van paniekaanvallen, aandachtsstoornissen en obesitas. Dat is het adagium van een groeiende groep pedagogen. Bovendien vergroot het contact met de natuur de kans aanzienlijk dat kinderen er zorg voor zullen dragen op latere leeftijd. Maak plaats: hier komen de natuurbeschermers van morgen!

Tekst: Robin Verachtert & Hendrik Moeremans

“Als mensen geen tijd meer buiten in de natuur doorbrengen, waarom zouden ze er dan om geven, laat staan er duurzaam zorg voor dragen? Ga naar buiten, neem je kinderen mee en dompel hen onder in de natuur. Het is een van de grootste geschenken die je hen kan geven en ik beloof je dat je veel plezier zult hebben onderweg.”

Met die aanmoedigende woorden begint topwetenschapper Scott Sampson zijn bevlogen TEDTalk waarin hij hamert op het belang om kinderen opnieuw zo snel mogelijk in contact te brengen met de natuurlijke wereld. Volgens Sampson kan natuur net zo boeiend zijn als videogames. Het is gewoon zaak om kinderen zo snel mogelijk te helpen verliefd worden op het buitenleven door ze voldoende “natuurprikkels” aan te bieden.

De vernieuwde aandacht voor jongeren en natuur komt er niet zomaar. De alarmsignalen dat er iets grondig mis is met de huidige generatie kinderen en hun verbondenheid met natuur, bereikten ons in 2005. Richard Louv, auteur van Het laatste kind in het bos, bracht toen de ongemakkelijke waarheid dat kinderen almaar meer tijd binnenshuis doorbrengen. Dat doet hen vervreemden van de natuur en maakt hen kwetsbaarder voor negatieve gevoelens. Hij kwam zelfs met een nieuwe term voor het fenomeen: Nature Deficit Disorder (NDD). De aandoening verwijst naar het verdwijnen van pure natuurervaringen in ons leven, de overdaad aan kunstlicht en het weinig bewegen met fysieke en psychologische klachten tot gevolg. Een gebrek aan contact met de natuur kan, aldus Louv, leiden tot paniekaanvallen, aandachtsstoornissen, depressie en zelfs obesitas.

Ook in het Verenigd Koninkrijk loopt het mis. Uit onderzoek in 2016 bleek dat driekwart van de kinderen minder tijd buiten doorbrengen dan gevangenen, en dat meer dan een op de negen kinderen in de laatste 12 maanden geen park, bos, strand of andere natuurlijke omgeving heeft bezocht.

Een natuurbad per week

Sindsdien krijg ook de wetenschap meer aandacht voor het cognitieve en psychologische belang van groen in het opgroeien van kinderen. Keer op keer komen die onderzoeken tot dezelfde conclusie: tijd in het groen doorbrengen is geweldig goed voor koters. Ze zijn gezonder, meer geconcentreerd, socialer, veerkrachtiger, creatiever én innovatiever. Een recent onderzoek van de universiteit van Exeter stelde onlangs nog dat twee uur per week doorbrengen in de natuur cruciaal is om je gezondheid en welzijn te bevorderen. Het opmerkelijke van dit onderzoek is dat de duurtijd van toepassing was op zowat elke groep die de onderzoekers konden bedenken. Zowel jong en oud, arm en rijk, mensen die in de stad of op het platteland wonen: allemaal hebben ze baat bij een natuurbad van twee uur per week.

Gewapende kleuters en helikopterouders

In West-Europa wordt in toenemende mate een bezorgdheid geuit over de trend van de "helikopterouders". Ouders die er alles aan willen doen om hun kind te beschermen tegen zorgen of pijn, en dit door op een nogal overbeschermde manier boven hun kinderen te cirkelen. Veel pedagogen geven aan dat het contraproductief is: hun kinderen zijn hierdoor minder goed voorbereid op de gevaren van het leven. Dat het anders kan, dat bewijzen de Scandinavische en Duitse ‘forest schools’, kleuterklassen waar kleuters bij weer en wind de natuur intrekken en zonder begeleiding in bomen mogen klauteren, takken slijpen en zelfgemaakte brouwsels mogen stoken. Kinderen die meer vrijheid en ruimte krijgen om buiten te spelen, leren risico’s beter inschatten en hun eigen grenzen te bewaken en verleggen. Dit verhoogt het kritisch denkvermogen, de capaciteit tot zelfreflectie en het zelfvertrouwen.

Topnatuurervaringen

De eerste keer een regenworm uit de grond halen, een vlinder die op je neus komt zitten, een uilenjong ringen: natuurbeleving kan zo intens zijn, dat het een blijvende verandering teweegbrengt. Onderzoek wees uit dat frequente positieve natuurervaringen op jonge leeftijd zelfs een invloed hebben op de latere beroepskeuze. En er is een rechtstreeks verband tussen natuurervaringen en de wil om de natuur te beschermen.

Vaak zijn die natuurervaringen verbonden met magische momenten, op school of in de vrije tijd. Vanuit dat idee werd meer dan 20 jaar geleden gestart met het project Educatief Natuurbeheer, een project van Natuurpunt voor scholen waar aandacht is voor hoofd, hart én handen. Een natuurkenner neemt de leerlingen mee naar een natuurgebied in hun buurt, waar ze op ontdekking mogen gaan, waar er gewerkt en geleerd wordt. De school kan na enige tijd zelfs het peterschap opnemen van het natuurgebied waar ze beheerwerk uitvoeren en gaan genieten. Het project Educatief Natuurbeheer loopt voorlopig enkel in Vlaams-Brabant, Brussel en Limburg en kan na al die tijd indrukwekkende cijfers voorleggen. Zo namen er sinds de start niet minder dan 230.000 leerlingen deel.

Het bos in!

De positieve impact van natuur op de gezondheid en ontwikkeling van kinderen is onmiskenbaar, maar wordt momenteel nog niet genoeg naar waarde geschat in het Vlaamse beleid en het schoolcurriculum. We moeten de natuur dus opnieuw centraal stellen in ons onderwijssysteem waarbij ieder kind de kans moet krijgen om ondergedompeld te worden in de natuur. Enerzijds via natuurklassen, uitstapjes en speelbossen, maar ook door een deelname aan het project Educatief Natuurbeheer. Belangrijke randvoorwaarde daarvoor is dat de omgeving fors vergroent. Kinderen moeten veilig een groene zone of een natuurgebied kunnen bereiken op fietsafstand van hun woning. Dat is allesbehalve overbodige luxe. Het is essentieel voor de gezondheid van onze kinderen, en op termijn van onze natuur.