Infrabel vernielt (opnieuw) leefgebied van bedreigde eikelmuis

De eikelmuis of “fruitratje” is met haar schattig snoetje, zwart zorro-masker en lange pluizige staart zonder twijfel een van de meest herkenbare en aaibare knaagdieren uit onze Vlaamse natuur. Het is een bedreigde en zeldzame soort en is wettelijk beschermd. Natuurpunt Studie volgt de situatie van eikelmuizen al jaren op de voet op en voerde al heel wat studie- en beschermingswerk uit waarbij ook Infrabel betrokken was. De eikelmuispopulaties doen het op veel plekken in Vlaanderen niet goed. De resterende populaties zijn vaak geassocieerd met spoorwegbermen, aangezien dit vaak nog de enige geschikte groene linten in het landschap zijn (waar niet alleen eikelmuizen, maar ook een heleboel andere soorten van afhankelijk zijn). Infrabel draagt dus een grote verantwoordelijkheid bij het voortbestaan van deze bedreigde en beschermde soort.

Impact van kappingen op de eikelmuispopulatie

Eikelmuizen hebben het naar hun zin in houtkanten en bermen waar er veel horizontale verbindingen zijn zoals bijvoorbeeld slingerende planten zoals bosrank, en allerlei vruchten te vinden zijn, van bramen tot diverse bessenstruiken. De eikelmuis behoort tot de familie van de slaapmuizen en houdt dus een winterslaap. Daarvoor gebruiken ze allerlei holtes, waaronder nestkasten. Ook in de lente en zomer maken ze gebruik van die nestkasten.

In het kader van de eikelmuisbescherming werd een heuse monitoring in de spoorwegbermen van Landen opgezet. Daarvoor werden, in samenwerking met Infrabel en het Regionaal Landschap Zuid-Hageland, verschillende types nestkasten opgehangen om na te gaan welke nestkasten de eikelmuizen verkiezen. Zo hingen er op drie plekken wel zes verschillende nestkasten bij elkaar. Binnen een net afgelopen provinciaal Duurzaam Biodiversiteitsproject werden ook eikelmuizen opgevolgd met zenders, om na te gaan hoe ze de spoorwegbermen en omliggende bossen gebruiken.
Het was voor de vrijwilligers dus serieus schrikken toen ze zagen dat de bermen langs weerszijden van de spoorweg recent volledig in hakhout werden gezet: alle bomen en struiken tot op de bodem afgezaagd, en al het hout verwijderd. Van de nestkasten werden nog enkele restanten aangetroffen, terwijl er in deze berm en in sommige kasten overwinterende eikelmuizen aanwezig waren. 

Gebrek aan doordacht beheer en informatiedoorstroming

Het zal vele jaren duren vooraleer deze zone weer geschikt is. Bovendien gaat het om een strook van honderden meters lang. Dat zorgt ervoor dat hun geschikt leefgebied nog meer versnipperd geraakt: eikelmuizen leggen namelijk geen grote afstanden over de grond af. Precies om zulke zaken te vermijden, werden alle aandachtspunten voor eikelmuisvriendelijk hakhoutbeheer al opgelijst in 2023 en werden die richtlijnen aan Infrabel bezorgd. Daarin wordt aangeraden om maximaal stroken van 50 m kaal te zetten (om de 400 tot 500 m), struikgewas en takhout zoveel mogelijk te sparen of te laten liggen en bomen indien mogelijk af te toppen in plaats van te kappen. Dit gefaseerd beheer is erg belangrijk voor het overleven van de eikelmuispopulaties. 

Organisaties zoals Infrabel werken vaak met onderaannemers. Die blijken vaak niet op de hoogte van de specifieke richtlijnen en zo zijn fouten snel gebeurd. Er schort dus wat aan de informatiedoorstroming. In de Voerstreek wordt in het kader van het soortbeschermingsprogramma Hazelmuis nu, na een soortgelijk hobbelig parcours, een spoorwegberm uit het regulier onderhoud van Infrabel gehaald door het Agentschap Natuur en Bos. In de winter van 2023-2024 werd in Machelen niet minder dan 1,9 km spoorwegberm in hakhout gezet, terwijl hier ook een belangrijke eikelmuispopulatie aanwezig is. Ook de nestkasten van een studiebureau moesten er toen aan geloven. Ook die grootschalige kapwerken deden toen het nodige stof opwaaien, maar desondanks kon niet worden verhinderd dat er dit jaar weer leefgebied van de eikelmuis moest sneuvelen op een andere spoorwegberm. De natuurinspectie is op de hoogte gebracht. 

Oproep aan Infrabel

Natuurpunt roept Infrabel op om structureel overleg op te starten en ons systematisch te betrekken bij kappingen in eikelmuisgebied. Wij kunnen op maat onderzoek uitvoeren naar de aanwezigheid van de eikelmuis en deskundig advies geven om de impact van kappingen op deze bedreigde soort te minimaliseren. Als Infrabel écht werk wil maken van biodiversiteit, dan staan wij als partner klaar om hieraan bij te dragen. Dit vraagt echter serieuze veranderingen en concrete engagementen. Alleen door een doordachte en duurzame aanpak kunnen we samen de biodiversiteit effectief vooruithelpen.

Tekst: Kristijn Swinnen (Natuurpunt Studie)