‘Kannibalisme’ en piraterij gesignaleerd in het rijk der spinnen

Kannibalisme en piraterij worden bij mensen als crimineel bestempeld, maar in de spinnenwereld is dat allerminst zo. De zogenoemde ‘spinneneters’ kapen immers geregeld het web van een andere spin, maar niet voor ze ook hun achtpotige architect naar binnen gespeeld hebben.

De familie van de spinneneters bestaat in totaal uit 158 verschillende soorten, verdeeld over 13 genera. Van het genus Ero, een van de meest voorkomende ter wereld, leven er 4 soorten in België. Die voeden zich met insecten, net zoals hun andere achtpotige verwanten, maar jagen ook op andere spinnensoorten. Meestal zijn dat kogelspinnen, maar af en toe durven ze ook al eens een wielwebspin of een kaardertje mee te pikken.

Strikt genomen gaat het niet om kannibalisme. Dat houdt namelijk in dat de eigen soort opgegeten wordt, en dat doen spinneneters nu net niet; zij vangen andere spinnensoorten. Ter verduidelijking kan je de vergelijking met de vogelwereld maken: als een Slechtvalk een Houtduif vangt en verorbert, dan wordt er ook niet van kannibalisme gesproken.

Spinneneters zijn geweldige acteurs. Ze heten dan ook niet voor niets Mimetidae in het Latijn, of imitatoren. Als een volleerd toneelspeler wagen ze zich op het web van een andere spin en bootsen ze met hun poten de trillingen na die een insect teweegbrengt wanneer het vastzit. Op het moment dat de thuisspelende spin zich dan naar de plaats van de vibraties beweegt op zoek naar eten, slaan de Mimetidae toe: ze bijten het slachtoffer in de poot en verspreiden hun verlammende gif in enkele seconden.

Na zijn bliksemsnelle aanval zorgt de jager meteen weer voor een veilige afstand tussen het gehavende slachtoffer en zichzelf. Kogelspinnen zijn namelijk geen gemakkelijke prooi; ze kunnen een kleverige draad werpen en beschikken zelf ook over een zeer krachtig gif. De bekendste kogelspin is waarschijnlijk de Zwarte weduwe, waarvan we weten dat het gif in zeldzame gevallen zelfs dodelijk kan zijn voor de mens. Afstand houden is dus aangewezen voor de jagende spinneneter.

Wanneer het slachtoffer volledig verlamd is, is er geen gevaar meer en kan de spinneneter zich beginnen voeden. Het web van de verlamde spin ligt dan voor het grijpen en kan gemakkelijk door de webpiraat worden ingenomen. Daarmee kan hij zelf aan de slag gaan om insecten te vangen, of hij gaat op zoek naar een volgend slachtoffer. Wanneer dat echter te groot blijkt, dan richten de Mimetidae zich op de eitjes of de prooien. Dat laatste gedrag is bij de Belgische spinneneters wel nog niet vastgesteld.

Van de vier soorten spinneneters die in België leven (de Vierspitsspinneneter, de Cambridges spinneneter, de Gevorkte spinneneter en de Grote spinneneter) staan er twee op de Rode Lijst van zeldzame en bedreigde soorten, namelijk de Vierspitsspinneneter en de Grote spinneneter. Daarvan komt de Vierspitsspinneneter, een oorspronkelijk meer zuidelijke soort, de laatste decennia in België aanzienlijk meer voor. Verondersteld wordt dat de opwarming van het klimaat aan de basis ligt.

Afbeelding

Eicocon spinneneter, foto: Paul & Marianne Wouters-Horemans

Een tip om Belgische spinneneters te spotten? Een volwassen spinneneter kan je herkennen aan het kenmerkende patroon van stekels op hun twee eerste potenparen, maar ook hun eitjes kan je onderscheiden van die van andere spinnen. De eicocons hangen namelijk aan een kleine steel. Die dient ter bescherming van de cocon. Bovendien bekleedt het vrouwtje die met een soort ‘prikkeldraad’. Zo zijn de eieren minder goed bereikbaar voor vijanden.

Tekst: Koen Van Keer, Belgische arachnologische vereniging, ARABEL & Erin De Wolf, Natuurpunt; foto's: Ludwig Jansen, Paul en Marianne Wouters-Horemans