Afbeelding
Koekoek
Tim Peukert - Wikipedia

Koekoek Chris vertrekt weer vroeg op verlof!

15 jun 2012
Categorieën
Natuurbericht

In de oudheid was men er van overtuigd dat Koekoeken in de winter veranderden in Sperwers. Ook in de Lage Landen is dit geloof blijven bestaan tot niet zo gek lang geleden. Wetenschappelijk onderzoek biedt intussen meer onderbouw voor deze mythe. Niet dat Koekoeken écht veranderen in Sperwers, wel dat ze niet toevallig zo hard mogelijk op Sperwers lijken.

Nestparasieten zoals de Koekoek (Cuculus canorus) vormen interessante modellen voor de studie van co-evolutie. De Koekoek legt zijn ei in het nest van een gastheer, die het nietsvermoedend uitbroedt en het koekoeksjong opvoedt als ware het zijn eigen kroost. Een subliem systeem. Maar wanneer de gastheer leert om het ei van de Koekoek te onderscheiden van zijn eigen legsel, dan valt het systeem in duigen. Nestparasieten moeten er dan ook voortdurend voor zorgen dat hun ei niet vroegtijdig door de gastheer wordt ontmaskerd. Allemaal niet zo éénvoudig. Maar elke Koekoek moet beginnen bij het begin: hoe krijg ik dat ei gedropt in de nest van een gastheer?

Afbeelding
rs19338_koekoek_naardermeer_karekietnet-van_bauwel-scr_0.jpg

Jonge koekoek in het nest van een Kleine Karekiet (foto: François Van Bauwel)

Uit onderzoek blijkt dat de gelijkenis tussen Koekoek en Sperwer (Accipiter nisus) qua kleur, vorm en vlieggedrag niet toevallig is. Het vermaarde team van Prof. Nic Davies (Cambridge) onderzocht hoe Kleine karekieten (Acrocephalus scirpaceus) zich gedroegen ten opzichte van twee namaak-Koekoeken. De ene namaak was normaal gestreept en leek daardoor sterk op een Sperwer. Bij de andere namaak werd de gestreepte 'gesperwerde' onderzijde weggewerkt. Wat bleek? Kleine karekieten reageerden zeer aggressief op de versie met de ongestreepte onderzijde terwijl de gestreepte 'Sperwerkoekoek'  veel minder heftige reacties uitlokte. Naar het waarom hiervan, hebben we vooralsnog het raden. Zaak is wel dat een Koekoek die op een Sperwer lijkt, het dus minder hard aan de stok krijgt met zijn potentiële gastheer en dus gemakkelijker zijn ei gedropt krijgt in het nest van de gastheer.

Koekoek (liKoekoek (lnks) neemt het uitzicht van Sperwer (rechts) aan om zijn gastheer te misleiden (foto: Dieder Plu (Koekoek) en Raymond De Smet (Sperwer))

 Maar wat doet een Koekoek als hij niet eitje-drop aan het spelen is? Tot voor kort was weinig geweten over het trekgedrag van deze soort, maar een recente studie lichtte een tipje van de sluier op. Tijdens het broedseizoen van 2011 werden in Engeland vijf mannetjes Koekoek voorzien van een satellietzender. Hierdoor konden hun vliegbewegingen zeer gedetailleerd worden opgevolgd. Eén van de meest intrigerende bevindingen bleek dat Koekoeken ongekend vroeg van de broedplaatsen vertrokken. Een eerste exemplaar begon de trek richting zuid al begin juni. Eind juni zaten drie van de vijf gezendere vogels al in Zuid-Europa, op weg naar Afrika. De vijf volgden totaal verschillende routes. Twee vlogen via Spanje en West-Afrika, drie gingen via Italië en Centraal-Afrika. Uiteindelijk overwinterden ze allemaal niet zo gek ver van elkaar in de woudgordel in Congo, terwijl ze onderweg tot 3600 km van elkaar gescheiden waren.
Ook tijdens de voorjaarstrek  van 2012 hielden de vijf er verschillende trekroutes op na. Alle hielden een tussenstop in Noord-Afrika en van daar ging het ofwel via het Iberisch Schiereiland, ofwel via Italië, ofwel nonstop over de Middellandse Zee en Frankrijk richting Engeland. Drie van de vijf vogels haalden het, twee verdwenen tijdens de lentetrek. De resultaten waren zo indrukwekkend dat werd besloten om ook in 2012 een aantal Engelse Koekoeken van een zender te voorzien. Chris, één van de 'proefdieren' van 2011, is een grijs buitenbeentje. In 2011 was hij de eerste om (rond 4 juni) zijn broedstek te verlaten en op verlof te vertrekken, richting Afrika. Ook dit jaar houdt hij het snel voor bekeken. Hij kwam rond 18 mei op zijn broedstek (in Suffolk) aan en zat op 12 juni alweer in de buurt van Hoogstraten (België). Een broedseizoen van nog geen maand. Straffe kerel, die Chris! Wellicht is hij, net als vorig jaar, op weg naar een zomervakantie in Noord-Italië. De verdere avonturen van Chris kan je hier volgen. 

Tekst: Marc Herremans, Natuurpunt Studie Foto's: François Van Bauwel, Dieder Plu en Raymond De Smet