Laat onze natuur niet stikken!
Begin november lanceerde Natuurpunt een campagne waarin de vereniging de Vlaamse Regering vraagt om eindelijk werk te maken van een sluitende aanpak van het stikstofprobleem. Het gaat om een cruciaal dossier, niet alleen vanwege de negatieve gevolgen van stikstofdepositie voor de natuur, maar ook omdat die sluitende aanpak een hefboom kan zijn voor natuurherstel in onze natuurgebieden.
Wat is stikstof?
Stikstofgas (N2) is een kleur- en reukloos gas dat bijna 80% van onze omgevingslucht uitmaakt, en op zich niet schadelijk is. Maar het element stikstof (N) komt ook voor in reactieve verbindingen, met name in combinatie met waterstof of zuurstof. Dat leidt respectievelijk tot ammoniak of NH3 (vooral uit dierlijke processen) en stikstofoxiden of NOx (NO, NO2 en NO3, vooral uit verbrandingsprocessen).
In onderstaand schema wordt de natuurlijke stikstofcyclus rechts aangeduid (de vier zwarte pijlen):
(1) planten nemen de stikstof op, dieren voeden zich met planten en bacteriën of verbranding leiden tot afbraak van dode resten van planten en dieren (de onderste pijl);
(2) de bij deze processen ontstane stikstof en stikstofverbindingen komen in de omgevingslucht terecht;
(3) de stikstof en stikstofverbindingen in de atmosfeer worden over een kleine of grote afstand getransporteerd;
(4) via de regen of via de wind komen de stikstof en stikstofverbindingen terug in de bodem, in het water en op de vegetatie.
Die natuurlijke kringloop wordt verstoord wanneer er door allerlei maatschappelijke processen extra stikstofelementen vrijkomen (de rode pijlen). Extra ammoniak (NH3) wordt vooral uitgestoten door de landbouw, met name vooral door de veeteelt. Extra stikstofoxiden (NOx) komen vrij bij verbrandingsprocessen in het verkeer, de industrie en bij de verwarming van gebouwen.
Met de jaren is die dubbele verstoring almaar toegenomen, zowel in West-Europa als geheel als in Vlaanderen in het bijzonder. Die aanzwellende overschotten zijn op hun beurt te wijten aan toegenomen ‘import’. Bij veeteelt gaat het om de import van veevoer, dat ‘via het vee’ wordt omgezet in dierlijke producten, in mest en ook in stikstofemissies. Bij verbrandingsprocessen gaat het om de import van (vooral) fossiele brandstoffen, die worden omgezet in energiediensten samen met allerlei emissies.
Negatieve effecten
In de lucht heeft een overmatige aanwezigheid van stikstofoxiden of ammoniak negatieve effecten op de gezondheid en de natuur: zo kunnen stikstofoxiden (NOx) irritaties aan de luchtwegen veroorzaken en is ammoniak (NH3) nadelig voor de vegetatie. En bovendien leiden stikstofoxiden en ammoniak tot extra neerslag of depositie op de bodem.
Op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij VMM (Stikstofdepositie — Vlaamse Milieumaatschappij (vmm.be)) kun je voor heel Vlaanderen een depositiekaart bekijken, die is opgemaakt op basis van het model ‘VLOPS21’ (Vlaams Operationeel model voor Prioritaire Stoffen - met emissies van 2019 en meteogegevens van 2020). Hierop zien we dat de stikstofdepositie het sterkst is in streken met meer intensieve landbouw (centraal West-Vlaanderen en de Noorderkempen) en rond de verkeersassen (met onder meer Gent als kruispunt). Een belangrijk deel van de stikstofneerslag komt weliswaar uit het buitenland… maar wij exporteren ook een vergelijkbare hoeveelheid stikstofemissies, wat dus leidt tot deposities in het buitenland. In Europees verband wordt dat dus allemaal wat uitgevlakt.
Op plaatsen met een overmatige depositie worden de natuurlijke ecosystemen aangetast. Zoals gezegd hebben planten weliswaar stikstof nodig als voedingsstof, maar een teveel aan stikstof is slecht voor de natuur. Planten die van stikstof houden, zoals grassen, brandnetels en bramen, groeien harder en verdringen kwetsbare planten, insecten, vogels en andere dieren die afhankelijk zijn van schralere omstandigheden.
Daarom is het belangrijk om het probleem aan de bron aan te pakken en te streven naar een verdere vermindering van de stikstofuitstoot in Vlaanderen. Ook in verband met de Europees te beschermen natuurwaarden (volgens de Habitatrichtlijn) ontstaan er problemen en dat heeft nogal wat juridische staartjes. De Vlaamse overheid dreigt hierdoor op het matje te worden geroepen door de Europese Commissie en binnen Vlaanderen riskeert men het verlenen van allerlei omgevingsvergunningen te moeten stilleggen. De recente discussie over het al of niet vergunnen van gascentrales had hier deels mee te maken. Om een en ander recht te trekken, heeft de Vlaamse Regering beslist de reductie van de stikstofemissies aan te pakken via een programma: de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).
Een kordate aanpak, graag!
Met Natuurpunt pleiten we voor een kordate aanpak: de stikstofuitstoot door landbouw, verkeer en industrie vormt immers een aanslag op de volksgezondheid en belemmert bovendien het herstel van kwetsbare, Europees beschermde natuur. De uitstoot moet beperkt worden tot lagere hoeveelheden, vandaar het beeld van een stolp over de activiteiten die tot stikstofuitstoot leiden.
Natuurpunt vraagt aan zijn afdelingen – en dus ook aan Natuurpunt Gent – om bij de natuurgebieden die we beheren borden te plaatsen met de afbeelding van die stolp en een tekst over de impact van stikstof op onze natuur.
Momenteel buigt minister van Omgeving Zuhal Demir zich over een definitieve PAS-regeling. Op 12 oktober bracht Natuurpunt, samen met onze partners in de milieubeweging, vijf speerpunten voor een geslaagde aanpak onder de aandacht:
1. Kies voor een integrale aanpak. Deze zaak staat niet los van andere milieu- en natuurproblemen. Maatregelen uit de stikstofaanpak zullen daarom vooral renderen als ze bijdragen aan de aanpak van andere maatschappelijke uitdagingen, zoals de slechte luchtkwaliteit, de slinkende biodiversiteit en de klimaatverandering.
2. Pak het probleem aan bij de bron. De uitstoot van ammoniak (door de landbouw) neemt sinds ongeveer tien jaar niet meer betekenisvol af. Een sociaal verantwoorde afbouw van de veehouderij, met toekomstperspectief voor de betrokken landbouwers, is dan ook noodzakelijk.
3. Kies voor landbouw in balans met de samenleving. Het beleid moet kiezen voor een Vlaamse landbouw die past binnen de grenzen van de milieugebruiksruimte, met aandacht voor familiale, duurzame landbouw. Het komt erop aan om scherp te definiëren welk type activiteit waar nog kan.
4. Timmer de aanpak juridisch dicht. Voor een rechtszekere PAS kan de Vlaamse Regering zich niet baseren op onwettige ‘zoekzones’ voor Europese habitats, onzekere luchtkwaliteitsmaatregelen of wankele drempelwaarden. Een gedegen juridische onderbouwing is nodig.
5. Zet maximaal in op natuurherstel en -verbetering. Om de natuur te laten herstellen van de decennialange stikstofoverschotten, moet de waterhuishouding worden ingezet om natte natuur tot ontwikkeling te laten komen en moeten natuurgebieden beter verbonden worden.
Wat betekent dit voor het Gentse?
Ook voor ons is de stikstofproblematiek belangrijk. Wanneer we op het kaartje van de VMM (zie hoger) inzoomen, krijgen we een momentopname voor het Gentse. We zien dat er vooral bij de kruisingen van de autosnelwegen in Zwijnaarde en Destelbergen sprake is van een toegenomen depositie van stikstofverbindingen. In tegenstelling tot veel afdelingen hebben wij dus in verhouding meer te maken met stikstofverbindingen uit het verkeer dan uit landbouwactiviteiten. We moeten in onze regio dus naast de landbouw ook aandachtig alle dossiers opvolgen die met infrastructuur en verkeer te maken hebben!
Natuurpunt Gent beheert in Destelbergen, Gent en Sint-Martens-Latem vele hectaren natuurgebied, die mee te lijden hebben onder een overdosis stikstofdepositie. Onze meer waardevolle Gentse habitats (glanshaverhooilanden, eiken-beukenbossen, enzovoort) kunnen slechts een depositie verdragen van circa 20 kg N/ha/jaar. Uit het kaartje blijkt dat die waarde meestal nét overschreden wordt, wat betekent dat onze te beheren habitats permanent onder druk staan.
Om dat teveel aan stikstof terug te dringen, moeten dus ook wij een intensiever natuurbeheer uitvoeren dan normaal het geval zou zijn. Of met andere woorden: om de stikstofminnende plantensoorten terug te dringen en overtollige voedingsstoffen af te voeren, moeten onze vrijwillige beheerteams meer maaien en intensiever beheren. En dat al jaren aan een stuk. Op dit moment is het nog altijd dweilen met de kraan open. Vandaar dat we de campagne van Natuurpunt ten volle ondersteunen… en dat we die panelen bij onze reservaten zullen plaatsen.
--
