Maak je tuin waterklaar!

De klimaatverandering is een feit, en we ervaren al enkele jaren wat dit betekent. Naast extreem droge en hete periodes krijgen we ook steeds vaker te maken met zware regenval met onder meer hevige ‘tropische’ regens. Privé-tuinen kunnen enerzijds zorgen voor meer veerkracht op hun eigen plekje en anderzijds bijdragen aan een betere buffering van het regenwater voor het stroomgebied waarin ze liggen. Je kan zelf regenwater opslaan voor later gebruik, je kan ontharden zodat het regenwater insijpelt en het grondwater voedt of je kan je tuin (en dak) inrichten als een spons die water opvangt en langzaam weer afgeeft.

Uit de gegevens van mijntuinlab.be leren we dat de gemiddelde score voor waterbuffering in onze tuinen rond de 78/100 ligt. De verschillen tussen de tuintypes geven vreemd genoeg een betere score voor stadstuinen (79,1) dan voor landelijke tuinen (78,8) en verkavelingstuinen (76,5). Deze score houdt echter geen rekening met het regenwater dat op het dak valt. Alleen de aanwezigheid van een regenton wordt in rekening gebracht. In de oudere stadstuinen en oudere verkavelingswijken is er nagenoeg geen opslag van regenwater. Wel is er misschien minder verharding, of wellicht een verharding die water laat insijpelen dat daardoor niet afgevoerd wordt.

Door te bufferen vlak je zowel de regenpieken als de droogtepieken af. Daar hebben de gezinnen zelf baat bij, maar ook de hele regio, te beginnen met je buurt. Er is minder risico op wateroverlast en minder hitte- of droogtestress.  Maar wat kan je doen om als individu bij te dragen aan een betere waterbuffering? 

Water opslaan in je tuin

Wateropslag en hergebruik veronderstellen dat je een regenton aansluit op je regenwaterafvoer of een regenwaterput  installeert. Dat laatste is niet evident voor oudere huizen en zeker niet voor rijhuizen in de stadswijken. Bovendien eist de regelgeving afzonderlijke leidingen voor stadswater en voor regenwater. Een hele investering dus. De stad Leuven biedt sinds een jaar een premie aan. Wil je alvast een regenton aansluiten op je regenpijp? Dan zijn er zijn efficiënte hulpstukken op de markt om proper regenwater in je ton te krijgen en het overtollige niet te laten overlopen. Als het regelmatig regent kan je met een regenton van 300 liter al veel plantjes water geven, zeker de jonge aanplant.

Waterinsijpeling in je tuin

Met waterinsijpeling of -infiltratie zorg je ervoor dat het regenwater het grondwater aanvult. Dit verbeter je door te ontharden. Dat kan meer zijn dan betontegels uitbreken. De bodems hebben dikwijls een verharde laag dieper onder de grond, te wijten aan zware belastingen tijdens de bouwwerken of door het ploegen. Je kan dit verbeteren door je bodem los te maken en vooral te voeden met organisch materiaal, best met compost (zonder turf natuurlijk) of oppervlakkig houtsnippers die dan verteren en dankzij pieren de grond ingebracht worden. Dit verhoogt het humusgehalte van je bodem - wat rechtstreeks ten goede komt aan de structuur - en legt meteen ook CO2 duurzaam vast. Je bodem wordt waterdoorlatend en de humus zal als een spons werken en het water opslaan en traag afgeven aan de wortels. Men noemt dit het waterbergend vermogen van de grond. 

Een andere manier om water in jouw tuin bij te houden is het aanleggen van een groendak, waarbij een plat of hellend dak voorzien wordt van een bepaalde soort vegetatie. Dat kunnen grassen zijn, kruiden, vetplanten of een ander soort vegetatie zoals o.a. heide of duinplanten, struiken of bomen. Afhankelijk van de dikte kan tot tot 80% water opgevangen worden dat daarna geleidelijk de plantjes voedt of verdampt. Ze maken zo verharde percelen iets beter op watervlak.

Je tuin inrichten voor water

Om nog grotere hoeveelheden regenwater op te vangen kan je ook een wadi aanleggen, een poel zoals de boeren er vroeger in weiden hadden. Het regenwater vloeit naar dit lager gelegen stuk tuin en kan stilaan in de grond sijpelen. Als er water in blijft staan tot half augustus zijn deze wadi’s bovendien nuttig voor amfibieën die er zich kunnen in voortplanten. In de nieuwe buitenwijken zoals in Vlierbeek is er in het Vlinderpark een grote wadi gemaakt (zie foto). Een kleine verlaging van 30 cm diep over enkele m² in je tuin en op enkele meter van je huis kan al perfect dienst doen als infiltratiewadi. In de oudere stadswijken zijn de individuele tuinen te klein terwijl alle regenwater daar nu voornamelijk wegloopt in de riolen. Dit potentieel aan waterhergebruik en -insijpeling zijn een enorme uitdaging. Niets doen betekent dat de droogtestress en wateroverlast daar steeds groter zullen worden. De stad zou eventueel kunnen overleggen met alle eigenaars over hoe er collectieve of individuele wadi’s kunnen worden aangelegd waarbij kelders e.d. geen risico lopen door ruim voldoende afstand te bewaren van gebouwen. Al het regenwater dat nu in de riolen wegloopt kan ook gebufferd worden in grote ondergrondse tanks (wat hier en daar al gebeurt). Deze voorraad kan eventueel worden aangesproken in geval van droogte.

De natuur als ons sterkste wapen

Je tuin een hoger sponsgehalte bezorgen doe je via het ontwikkelen van een humusrijke bodem. Hoe zandiger je bodem, hoe groter het effect hiervan. Dit organisch materiaal, vrij van pesticiden, zorgt ervoor dat het bodemleven sterk verbetert en water wordt 10 maal sneller afgevoerd in grond waarin regenwormen leven dan in grond zonder regenwormen. Deze diepgravers, die lange verticale gangen maken en zich voeden met plantenresten aan het bodemoppervlak, kunnen de negatieve effecten van zware regenval op de bovengrondse plantengroei compenseren. 

Behalve de bodem vangen ook bladeren grote hoeveelheden regenwater op. In je tuin kan je dit bekomen door liefst de helft met struiken, klimplanten en bomen te beplanten. Belangrijk is dan dat de bladeren en het snoeiafval ter plekke op de grond gelaten worden. Dan worden ze verwerkt tot humus via een complex proces van afbraak en vervoer. Deze humus levert ook voeding aan schimmels en wortels van planten waardoor je koolstofopslag flink toeneemt. Tijdens een regenbui schuilen we onder bomen en je moet maar eens na een regenbui door struiken lopen om te beseffen hoeveel water op hun bladeren blijft hangen. Dit druppelt langzaam op de grond, al dan niet via de stam, maar het grootste deel verdampt. Dit zorgt voor koelte, samen met de evaporatie (het verdampen van water uit de planten via de bladporiën). Onder een pergola van druiven is het beter vertoeven dan onder een parasol. Elke vorm van aanplant in plaats van kortgemaaid gazon helpt, ook gevelbegroeiing. Velt schreef er een leerrijk artikel over. Ook groendaken laten het grootste deel van het opgevangen water verdampen en zorgen zo voor afkoeling.

Het is wellicht niet geweten welke oppervlakte in verkavelingstuinen werd voorzien van draineerbuizen, noch hoeveel boorputten er op private percelen worden gebruikt. Een inventarisering hiervan zou nuttig kunnen zijn om eventuele maatregelen te nemen die beletten dat de pieken door onoordeelkundig gebruik ervan nog verergerd worden.

De bescherming van natuurgebieden

Door in je tuin water beter te laten infiltreren help je ook onze natuurgebieden. Voor het natuurgebied Dalemhof, en bij uitbreiding de hele vallei van de Molenbeek, is het bijvoorbeeld zeer belangrijk dat de waterbuffering van de hoger gelegen wijken verbetert. Zo krijgen de natuurgebieden meer kwelwater uit bronnetjes en minder bruine smurrie via overstromingen. Alles komt meer in balans op die manier. Ook een groter hergebruik van regenwater door iedereen zal bijdragen dat bij droogte het grondwaterpeil niet daalt onder het niveau nodig voor het behoud van dit unieke biotoop.

Met Natuurpunt trekken en duwen we het beleid mee in deze richting (sterk geholpen door de realiteit op het terrein). Als de burgers de privé stukken zoals tuinen ook aanpakken dan staan we al een heel eind verder. Want 15% van de oppervlakte van Leuven is tuin, en in Kessel-lo zelfs 40%! Het zou een wereld van verschil betekenen als die allemaal klimaatproof zouden worden. Elke druppel telt en samen gaan we ervoor. Nog meer tips voor infiltratie ontdek je hier en het project Antwerpen BreekUIT biedt een leuke webinar rond hoe je je perceel waterklaar kan maken.

Patrick Vanderhulst