Meer zeehonden aan de kust, en dus ook meer uitdagingen
Zeehonden zijn de laatste tijd niet weg te slaan uit het nieuws. Lange tijd was het moeilijk een zeehond aan onze kust te spotten, maar de laatste jaren maken ze hun comeback. En dat is goed nieuws! Niet enkel de populatie gewone zeehond is gegroeid, de populatie grijze zeehond maakte ook een grote stijging door. De gevolgen zijn overwegend positief: we zien steeds meer rustende zeehondenpups aan onze stranden. Maar helaas zijn er ook negatieve gevolgen: het aantal verdronken zeehonden in visnetten stijgt.
Gewone en grijze zeehond
Aan onze Belgische kust komen twee soorten zeehonden voor: de gewone zeehond (Phoca vitulina) en de grijze zeehond (Halichoerus grypus). De grijze zeehond is groter dan de gewone zeehond maar het verschil tussen deze twee soorten is vooral goed te zien aan hun kop. De gewone zeehond heeft een ronde kop met een lichte knik tussen het voorhoofd en de neusrug. Bij de grijze zeehond gaat de neus in een quasi rechte lijn over in het voorhoofd, waardoor de dieren een langere snuit lijken te hebben en ze de bijnaam ‘kegelrob’ krijgen. Beide zeehonden zijn roofdieren en jagen op vis, kleine kreeftachtigen en soms inktvis. Grijze zeehonden blijken soms zelfs een bruinvis of andere zeehonden aan te vallen en te doden. Ook al kunnen zeehonden minutenlang onder water blijven, het zijn zoogdieren en ze moeten regelmatig ademhalen aan de oppervlakte. Grote hoeveelheden hemoglobine in hun bloed en myoglobine in hun spieren zorgen voor een maximale voorraad aan zuurstof. Onder het motto ‘spaarzaam omgaan met zuurstof’ verlagen zeehonden onder water bovendien drastisch hun hartslag.
Spectaculaire comeback
De Noordzee bij België maakt deel uit van het natuurlijke leefgebied van de gewone en de grijze zeehond. Zeehonden werden eeuwenlang op grote schaal bejaagd, waardoor hun populaties drastisch daalden. Sinds het verbod op de jacht op zeehonden in de jaren 1960 herstelden de populaties van de gewone zeehond en grijze zeehond in de zuidelijke Noordzee en ontstonden er ook permanent gebruikte ligplaatsen aan onze kust. De laatste jaren worden de gewone en de grijze zeehond vaker gezien aan de Belgische kust en zelfs in de Schelde. Dit fenomeen zien we ook in andere landen zoals Nederland en ook Engeland, waar je tegenwoordig zeehonden kan spotten in de rivier de Theems bij Londen. De dieren uit de groeiende kolonie zeehonden aan de kust van Engeland vinden steeds vaker hun weg naar de Belgische kust.
Ook al stijgen de populaties gewone en grijze zeehond, deze beschermde zeezoogdieren worden frequent geconfronteerd met problemen. Zo krijgen ze te maken met vervuiling, visserij en menselijke verstoring.
Rusteloze zeehonden
Zeehonden komen vaak aan land op rustige zandbanken of stranden om uit te rusten. Ze blijven daarbij de hele tijd alert voor gevaren. Strandgangers die hen benaderen, of zelfs (al dan niet loslopende) honden die de zeehonden bijten of verjagen, veroorzaken bij de zeehonden erg veel stress en zorgen ervoor dat ze zich terugtrekken naar zee. Zie je een zeehond op het strand: hou voldoende afstand en hou je hond aan de leiband. Vanaf eind december tot maart-april komen grijze zeehondenpups uitrusten op onze stranden. Het is cruciaal voor hun overleving dat ze voldoende rust kunnen nemen. Zo was er op 14 maart nog een incident in De Haan, waar een jonge grijze zeehond een rustplaats op het strand zocht maar omwille van de drukte voortdurend rechtsomkeer moest maken. Dit was helaas geen alleenstaand geval. Om rustende zeehonden op het strand te beschermen tegen al te nieuwsgierig publiek en loslopende honden, werd door vrijwilligers het ‘North Seal Team’ in leven geroepen. Vrijwilligers houden de wacht bij rustende zeehonden, houden nieuwsgierigen op een afstand van 30 meter en informeren de strandgangers. De Provincie West-Vlaanderen sprak onlangs haar steun uit voor dit initiatief.
Bedreigingen voor populatieherstel
Vervuiling is nog steeds een bedreiging voor zeehonden. Met name PCB’s zijn gevaarlijk en komen van nature niet voor in zee. De concentratie PCB's stapelt zich op in de voedselketen: vissen krijgen kleine concentraties binnen maar door het opeten van vele vissen komen uiteindelijk hoge concentraties PCB’s in de zeehonden terecht. Hoge concentraties PCB’s hebben een negatief effect op de voortplanting en het afweersysteem tegen ziektes bij zeehonden. Dat de mate van vervuiling met PCB’s in de zee de laatste jaren afneemt, is dan ook goed nieuws voor de populatie zeehonden (lees meer).
Door de aangroei van de populatie, lijkt bijvangst door commerciële visserij groter te worden. Uit onderzoek door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) blijkt dat in 2021 reeds 22 dode zeehonden aanspoelden langs de Belgische kust. Ongeveer de helft daarvan vertoonde typische tekenen van bijvangst, waaronder verwondingen aan de nek en kop die anders waren dan deze veroorzaakt door vraat van vossen. Een analyse door een dierenarts en een forensisch geneesheer, in samenwerking met het KBIN concludeerde dat deze zeehonden onbedoelde bijvangst waren van de professionele visserij met warrel- of kieuwnetten en dat de verwondingen vermoedelijk werden veroorzaakt door het snijden van het fijne nylon van de netten in combinatie met het mechanische systeem van het ophalen van het net. Het plotse hoge aantal dode dieren in deze periode is waarschijnlijk te wijten aan het hoge aantal jonge grijze zeehonden dat momenteel aan onze kust aanwezig is, in navolging van de grote populatiegroei in het zuidoosten van Engeland. Volgens het KBIN brengt het aantal zeehonden dat jaarlijks sterft door bijvangst in de Belgische wateren de populaties van zeehonden niet in gevaar. Omdat de gewone en grijze zeehond Europese bescherming genieten, en ons land verplichtingen heeft naar Europa toe in het kader van de Europese Habitatrichtlijn, moet de sterfte door bijvangst wel zoveel mogelijk vermeden worden. Daarbij moeten we wel een kanttekening maken: zo lang we wilde vis blijven eten, moeten we enige negatieve effecten van visserij kunnen aanvaarden. Warrel- en kieuwnetvisserij hebben andere effecten dan bijvoorbeeld boomkorvisserij. Er wordt minder CO2 uitgestoten, er is minder bodemberoering en de visserij is selectiever. Een probleem is echter de bijvangst van zeezoogdieren zoals bruinvissen en zeehonden. Deze bijvangst zou wel systematisch gemeld moeten worden, wat niet altijd gebeurt. Kleinschalige beroepsvisserij met de hengel (selectief vissen) zou een duurzaam alternatief kunnen zijn.
Toeschouwers op het strand moeten afstand houden (foto: Luc David).
Hoe verder in de toekomst?
Dat de populatie gewone en grijze zeehond opnieuw groeit, is heel goed nieuws. Het stelt ons wel voor nieuwe uitdagingen zoals hoe wij zullen omgaan met deze grote roofdieren. Het North Seal Team is een geweldig initiatief dat ook in de toekomst verdere steun verdient. Ook de kustgemeenten kunnen verder actie ondernemen. Zo nam de stad Oostende reeds enkele maatregelen: ze zorgde voor infoborden op het strand, een afgebakend stuk strand waar de zeehonden ongestoord kunnen rusten en er geldt ‘honden aan de leiband’ op dit deel van het strand. Sterk beleid dat de andere kustgemeenten hopelijk gaan volgen. Voor de recente stijging van bijvangst van zeehonden in professionele visnetten zal in overleg met de visserijsector en de bevoegde overheden naar oplossingen gezocht worden.
Tekst: Sarah Tilkin (Natuurpunt Beleid) en Sanne Ruyts (Natuurpunt Studie)
