Mestplannen van Vlaamse regering gaan onder de lat: wankel haastwerk

Minister van Omgeving Jo Brouns (cd&v) geeft in zijn beleidsnota aan begin 2025 een zevende mestactieplan te willen invoeren. Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt en de West-Vlaamse Milieufederatie distantiëren zich uitdrukkelijk van dit haastwerk. De aanpak van de minister strookt niet met het princiepsakkoord zoals afgesloten door milieubeweging en landbouworganisaties op 7 maart 2023. Het plan is immers niet onderbouwd door een milieueffectenrapport (MER) en de doorrekening wijst nu al uit dat de maatregelen niet volstaan om de Europese Commissie en het Europese Hof van Justitie te overtuigen dat de waterkwaliteit voldoende beschermd wordt. Intussen tikken ook de dwangsommen van de veroordeling in de Nitraatzaak elke dag verder aan. Na meer dan dertig jaar falend mestbeleid is verder pappen en nathouden onverantwoord bestuur.

Het princiepsakkoord van 2023 tussen milieubeweging en landbouworganisaties omhelsde een pakket maatregelen waarmee Vlaanderen de doelen van de Nitraatrichtlijn zou behalen. De ondertekenaars onderstreepten toen dat dit akkoord niet louter een oplijsting van voorstellen betrof, maar een integrale visie. Bovendien kwamen we overeen het plan verder aan te passen, mocht het milieueffectenrapport aantonen dat de doelen van de Kaderrichtlijn Water niet bereikt zouden worden. Alle organisaties benadrukten tot slot dat dit princiepsakkoord het fiat van de Europese Commissie nodig had, alvorens finaal te kunnen worden bekrachtigd. Pas dan kon het omgezet worden naar een Mestdecreet met een verdere uitwerking van de maatregelen.

Intussen werd het inmiddels anderhalf jaar oude princiepsakkoord op verschillende manieren uitgehold:

• In najaar 2023 stapten de landbouworganisaties af van het onderschreven uitgangsgegeven om niet meer te bemesten in gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). Hiermee bliezen ze in de feiten het moeizaam onderhandelde MAP eenzijdig op. 
• In de nasleep van de landbouwprotesten van voorjaar 2024 zwakte de Vlaamse regering verschillende aspecten van het akkoord verder af. Zo beloofde ze een gegarandeerde afname van water voor intensieve teelten. Gevolg: waterdebieten die veel te laag zullen zijn, waardoor de nitraatvervuiling geconcentreerder wordt en de impact verder vergroot. Maar ook de teeltdruk verzwaart, net daar waar die nu al te hoog is om de waterkwaliteitsdoelen te halen. Ook liet de Vlaamse regering een laksere registratie van het kunstmestgebruik toe. Ze beloofde daarnaast bij de Europese Commissie een versoepeling of ‘derogatie’ aan te vragen voor het uitrijden van meer dierlijke mest op grasland. Nog voor een MER aangetoond had of deze maatregelen überhaupt kunnen, deelde de regering kortzichtige zoethoudertjes uit die het akkoord uitholden. 
• Tot slot schuift het nieuwe regeerakkoord het erosiebeleid op de lange baan, wat aangeeft dat het geen rol zal spelen in het mestactieplan. Nochtans hebben erosiemaatregelen een sterke impact op de fosfaatconcentraties in het water.

“De minister neemt een loopje met de waarheid door de voorgestelde aanpak als letterlijke uitvoering van het princiepsakkoord te verkopen,” zegt Ineke Maes, beleidsexperte bij Bond Beter Leefmilieu. “Onder de scherpe blik van de Belgische en de Europese justitie doelbewust onder de lat gaan, is gewoon onverantwoord bestuur.”

Bart Vanwildemeersch van de West-Vlaamse Milieufederatie sluit hierbij aan: “Op verschillende essentiële punten werd het akkoord niet gerespecteerd. Maatregelen die erg belangrijk zijn voor de West-Vlaamse waterlopen werden uitgehold of zelfs weggelaten, mede door parallelle initiatieven.” 

Uit een voorlopige doorrekening van de Vlaamse Milieumaatschappij bleek reeds een jaar geleden dat de voorliggende maatregelen niet zullen volstaan om de Europese normen te halen. Ook aan de Europese Commissie is het Vlaamse wanbeleid niet ontgaan: zij daagden de Vlaamse regering voor het Europese Hof van Justitie omwille van het niet naleven van de Nitraatrichtlijn. Geen rekening houden met een milieu-effectenrapport of een passende beoordeling, zou de Vlaamse regering een bijkomende inbreuk opleveren. 

Voor Stijn Leestmans, beleidsmedewerker landbouw voor Natuurpunt, is het duidelijk: “Dit als een gedragen Mestactieplan voorstellen, is de waarheid geweld aandoen. We zijn stellig: dit is niet in onze naam en strookt zeker niet met de geest van het princiepsakkoord van 2023.”

De minister wil nu op een drafje een reeks maatregelen invoeren waarmee we gegarandeerd onderuit gaan op de doelstellingen van de Nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water. Onder het mom van daadkracht gaat een beleid schuil dat de landbouwer opzadelt met een schrijnende rechtsonzekerheid, om nog niet te spreken over de nieuwe juridische veroordelingen die nu al in de sterren geschreven staan.

Contact: Stijn Leestmans, beleidsmedewerker landbouw voor Natuurpunt, [email protected], M: +32 479 91 00 82