Muggen op een deken van sneeuw

Het gamma aan vliegende insecten in de winter is erg beperkt. Nochtans zijn er enkele groepen insecten die bijna uitsluitend tijdens de wintermaanden actief zijn. De soortenrijkste groep winteractieve insectenfamilies is die van de wintermuggen (Trichoceridae). Op zonnige dagen in het winterhalfjaar zwermen ze in groepjes rond elkaar in tuinen, parken, heide, veen en graslanden en dit zowel in stedelijke omgeving als in natuurgebieden. Enkelingen of groepen tot vele tientallen muggen dwarrelen zo rond in het zonlicht. Tijdens de talrijke van zon verstoken dagen, lijken ze wel verdwenen maar verschuilen ze zich in vegetatie, op bomen of muren. Van deze muggen is ook bekend dat ze zelfs actief kunnen zijn als er sneeuw ligt. 

Tijdens een sneeuwperiode in december 2020 werd een mannetje wintermug aangetroffen zittend op de sneeuw bij het gehucht Môchamps in de gemeente Tenneville, provincie Luxemburg. Eén mannetje werd verzameld. Het op naam brengen van wintermuggen is niet eenvoudig en gebeurt best aan de hand van determinatiesleutels. Omdat de soort niet was opgenomen in de meest gebruikte sleutel voor wintermuggen (Peeters & Oosterbroek) werd door de tweede auteur hulp ingeroepen van de Poolse specialiste Ewa Krzeminska die op basis van de foto’s kon besluiten dat het hier om de ‘sneeuwwintermug’ (de kersverse nederlandstalige naam!) Trichocera dahlae zou gaan. Omdat die soort niet in de databank van www.waarnemingen.be zat, werd de waarneming op die site tijdelijk geregistreerd als ‘Trichocera onbekend’. Onafhankelijk van deze waarneming werden de jaren erop nog waarnemingen gedaan van wintermuggen rustend op sneeuw, en uiteindelijk werd op basis van de sleutel van Krzeminska ook hier tot Trichocera dahlae besloten.

De soort heeft een wijde verspreiding in Midden-, Oost- en Noord-Europa maar ontbreekt in buurlanden Luxemburg, Nederland en Groot-Brittanië. Ze wordt bijna uitsluitend op sneeuw gevonden. Gericht zoeken tijdens periodes met sneeuw kan dus meer vondsten opleveren. Anderzijds mag je er niet van uitgaan dat wintermuggen op sneeuw, effectief sneeuwwintermuggen zijn want ook andere inheemse soorten zoals de eenvlekwintermug (T. regelationis), de grote grijze wintermug (T. hiemalis) en de donkere wintermug (T. saltator) zijn al op sneeuw aangetroffen (Soszinska, 2004, en eigen waarnemingen). Gelukkig zijn zowel mannetjes als vrouwtjes vrij goed te herkennen aan het uitzicht van de genitalia. Hiervoor zijn wel goede foto’s vereist. Dit is wel vrij gemakkelijk te doen aangezien de diertjes meestal roerloos op de sneeuw zitten en eventueel ook in de hand kunnen gefotografeerd worden. Bij goede belichting kan het mannelijk genitaal zelfs door de vleugels gefotografeerd worden. 
Voorlopig is de soort enkel gevonden in de maanden november tot januari in sparrenbossen met open plekken of kapvlaktes en in veengebieden met verspreide sparren in de provincies Luxemburg en Luik. Maar ongetwijfeld komt de soort meer verspreid voor in de hoger gelegen delen van België. Net als andere wintermuggen leven de larven in vochtig, afbrekend organisch materiaal.
Met de momenteel ontluikende lente, zal het waarschijnlijk wachten zijn op de volgende winter om deze bijzondere soort te ontdekken maar wie weet ...

Tekst: Jan Soors (INBO), Daan Drukker (EIS Kenniscentrum Insecten), Luc Schmitz (Université Liège), Ewa Krzeminska (Polish Academy of Sciences) Kris Peeters, Pjotr Oosterbroek (Naturalis)

REFERENTIES

PEETERS, K. & P. OOSTERBROEK 2014. Langpootmuggen en aanverwante families van Nederland, Belgie en Luxemburg. Tabel T: Trichoceridae (Wintermuggen). Date of latest version: 10 December 2015.
KRZEMINSKA, E 2021. Key and atlas to the genus Trichocera MEIGEN in Europe (Diptera: Trichoceridae). Acta zoologica cracoviensia, 64(1): 1-157.
Soszinska, A. 2004. The influence of environmental factors on the supranivean activity of flies (Diptera) in Central Poland.Eur. J. Entomol., 101 : 481-489.