De geurige knoflookpad doet het de laatste decennia niet goed in Vlaanderen. Hij is nog maar op enkele plaatsen aanwezig, en laat zich niet gemakkelijk opsporen. eDNA (environmental DNA) kan daarbij helpen. Dat is een vrij recente onderzoeksmethode die het mogelijk maakt om de aanwezigheid van een soort vast te stellen op basis van minuscule DNA-deeltjes die de soort achterlaat in zijn omgeving. Dankzij deze techniek kan, in het kader van het soortbeschermingsprogramma knoflookpad (SBP), gericht gezocht worden naar onbekende populaties in de buurt van de laatste vindplaatsen van de soort.
De knoflookpad is een van de meest bedreigde amfibieënsoorten in Vlaanderen. Afgelopen jaren werden er nog maar enkele dieren waargenomen, verspreid over drie locaties in Midden-Limburg. In 2017 en 2018 werd de soort nog vastgesteld op twee plaatsen. Om te verhinderen dat deze Rode Lijst-soort (opgenomen in de categorie ‘ernstig bedreigd’) uit Vlaanderen zou verdwijnen, werd eind 2016 het SBP knoflookpad goedgekeurd door de Vlaamse minister van Natuur. Hierdoor kunnen middelen worden vrijgemaakt om deze amfibie een betere toekomst te garanderen.
Om een soort efficiënt te kunnen beschermen is een goede kennis van het huidige verspreidingsgebied van essentieel belang. Knoflookpadden houden er echter een erg verborgen levenswijze op na en het aantal zichtwaarnemingen is dan ook uitermate beperkt. De aanwezigheid van deze vreemde pad wordt meestal vastgesteld op basis van het typische 'klokkende' geluid , dat de mannetjes op de bodem van de poel ’s nachts maken om vrouwtjes te lokken. Jammer genoeg draagt dat geluid maar enkele meters ver. Daarom werd ervoor gekozen om de soort op te sporen via een vrij recente onderzoeksmethode van ‘environmental DNA’ (eDNA). Deze onderzoekstechniek maakt het mogelijk om de aanwezigheid van een soort vast te stellen op basis van minuscule DNA-deeltjes die de soort achterlaat, bv. in de poel waar ze in voorkomt. Je hoeft dus niet langer het dier zelf te vinden, maar je onderzoekt het medium waarin het dier mogelijk wat DNA heeft achtergelaten.
In het voorjaar van 2018 werden door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) op meer dan 60 verschillende plaatsen waterstalen genomen die later geanalyseerd werden op de aanwezigheid van DNA van knoflookpadden. Het gezochte DNA werd gevonden in de twee waterpartijen waarvan bekend was dat de soort er nog aanwezig was - deze locaties dienden als referentie - maar ook op één nieuwe locatie, in de buurt van een historische vindplaats. Hoewel het signaal in het waterstaal zwak was, zijn de onderzoekers zeker van het resultaat. Hierdoor werd de soort afgelopen jaar op drie locaties teruggevonden, allen gelegen in Midden-Limburg en nu ook in Natuurpunt gebied. Jammer genoeg toonde het onderzoek ook aan dat de soort niet meer gedetecteerd kon worden op heel wat plaatsen waar ze vroeger wel nog werd waargenomen.
De komende jaren zal ook op andere locaties gezocht worden naar het DNA van knoflookpadden. De weinige plaatsen waar de soort nu nog voorkomt, worden al enkele jaren opgevolgd via een soortspecifiek meetnet binnen het meetnetten-project. Zo houden we zo goed mogelijk een vinger aan de pols. Maar één ding is duidelijk: het gaat niet goed met de knoflookpad in Vlaanderen, het is één voor twaalf en er moeten dringend, gerichte, grootschalige, duurzame acties op het getouw gezet worden, als we willen voorkomen dat deze geheimzinnige amfibie in Vlaanderen zal uitsterven. Zo zal er o.a. vis uit de voortplantingswateren worden verwijderd, stuifduinen of andere open zandige plekken in stand worden gehouden en verbindingsgebieden worden aangelegd. Er wordt ook ingezet op onderzoek, kweek en uitzet, monitoring, communicatie en sensibilisering. Voor het volledige SPB knoflookpad is 283.800 euro voorzien. Onderzoek en de daaruit vloeiende herstel- en inrichtingswerken van het leefgebied wordt uitgevoerd met financiële steun van de Europese Commissie in kader van het Life Belgian Nature Integrated Project (Life BNIP).
Tekst: Sam Van de Poel (Natuurpunt Studie) & Bart Tessens (ANB)
Foto: Hugo Willocx
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief