Nat voorjaar zegen én vloek voor weidevogels

Kieviten

Kieviten houden van open landschappen met een schrale vegetatie. Tot halverwege vorig eeuw trof je kieviten voornamelijk aan in vochtige weilanden in riviervalleien en in de kustpolders en in natte heidegebieden van de Kempen. Met de opkomst van de kunstmest verdwenen steeds meer soortenrijke graslanden en verschoven de kieviten naar het landbouwgebied. Aanvankelijk met succes. Maïsstoppelakkers op zware bodems vormen met hun kale bodem, schrale vegetatie en regenwaterplassen een aantrekkelijk alternatief broedgebied voor kieviten. Maar dat is niet zonder gevaar. Akkers worden intensief bewerkt waardoor er voor de kieviten vaak onvoldoende tijd tussen de bewerkingen rest om hun nest uit te broeden. Midden in hun broedseizoen worden de akkers immers klaargelegd voor de volgende teelten en sneuvelen veel nesten bij ploeg- of maaiwerkzaamheden. De meeste koppels starten daarna wel nog een tweede of derde nest, maar deze eieren zijn van mindere kwaliteit en vaak overleven de jongen niet door een gebrek aan voedsel of sneuvelen ze alsnog bij landbouwwerkzaamheden. 

Door de aanhoudende regen lagen veel akkers er dit voorjaar echter uitzonderlijk lang onbewerkt bij en vormden zich langdurige grote plassen. Vervelend voor de landbouwers, maar een zegen voor de broedende kieviten die er dit jaar wel in sloegen om hun eieren ongestoord uit te broeden. Er werden dan ook opvallend veel jonge kieviten gemeld door onze vrijwilligers die mee hielpen kievitsnesten te beschermen in het kader van ‘Actieplan Kievit’. 
Een welkome adempauze, want de - eens zo algemene - kievitpopulatie in Vlaanderen is de laatste jaren in vrije val. De soort belandde in 2016 op de Vlaamse Rode Lijst in de categorie ‘bedreigd’. In de periode 2007-2018 kende de soort een sterke afname van 59%. Daarmee is kievit de op één na sterkst dalende soort. 

Grutto’s en wulpen

Ook de broedende grutto’s en de wulpen bleven dit jaar grotendeels gespaard van de maaibalk. Toch was hun broedseizoen geen onverdeeld succes. De vochtige graslanden waarin ze bij voorkeur broeden, lagen er dit jaar wel uitzonderlijk nat bij. Nesten werden verlaten nadat het lange gras rondom hun nest door de wind en de regen plat werd geslagen. Sommige nesten kwamen zelfs helemaal onder water te staan na hevige regenbuien. Gelukkig konden enkele eieren tijdig overgebracht worden naar het Natuurhulpcentrum Oudsbergen, waar ze alsnog succesvol uitgebroed werden. De 11 jonge wulpen en 7 jonge grutto’s zijn opnieuw vrijgelaten in de gebieden waar hun eieren vandaan komen. Als alles goed gaat, keren ze over twee jaar terug naar de broedgebieden om bij te dragen aan de lokale broedpopulatie. Een welkome versterking want ook die populaties zijn tanende. Zo is de Vlaamse wulpenpopulatie in 20 jaar tijd meer dan gehalveerd. In de jaren 2000 werden er nog 500-600 broedparen geschat, terwijl er in 2017-2018 nog slechts 170-230 broedparen overbleven. De wulp staat sinds 2016 op de Vlaamse Rode Lijst als 'bedreigd'. Ook de gruttopopulatie staat onder sterke druk. In 2018 werd de Vlaamse populatie geschat op ca. 715 paar. Dit komt neer op een afname van 30 tot 40% sinds de periode 2000-2002. Een klein lichtpuntje: in de Kempische heidegebieden zoals in Kalmthout, ooit bolwerken voor de wulp, was het broedsucces voor dit jaar wel beter. In die zanderige gebieden was het de afgelopen jaren te droog om succesvol te kunnen broeden. 

Grootschalige maatregelen zijn dringend nodig om onze weidevogels uit de slechte papieren te halen. De inrichting van ruime weidevogelkerngebieden, waarin het herstel van vochtige soortenrijke graslanden met een gezonde grondwatertafel centraal staan, vormt een van de speerpunten van het Soortbeschermingsprogramma Weidevogels dat momenteel in uitvoering is bij de Vlaamse Overheid. De vraag is of de weidevogels nog zo lang gaan kunnen wachten.

Wil jij je ook actief inzetten voor onze weide- en akkervogels? Geef ons dan een seintje via [email protected] en we helpen je graag op weg.

Tekst: Griet Nijs, Natuurpunt Studie i.s.m. Werkgroep Weide- en Akkervogels Natuurpunt