Natuurherstel werkt: enorme aantallen kamsalamanders in Merelbeke

De overzetactie werd sinds 2001 elk jaar op identieke manier herhaald. Een vergelijk over de jaren heen toont dat de gewone pad en de bruine kikker een sterk dalende trend vertonen. Vooral de crashtrend van de gewone pad is intrigerend: van ruim 3.000 in het startjaar 2001 tot amper 78 in 2016. Die alarmerende crashtrend tekent zich af in grote delen van Europa. Alarmerend, omdat de ‘gewone’ pad de voorbije decennia duidelijk minder gewoon blijkt te worden. De mogelijke oorzaken van deze sterke achteruitgang worden momenteel uitgebreid onderzocht door de Universiteit Gent.

Maar er was ook goed nieuws. De aantallen salamanders namen jaar na jaar toe. In 2024 lieten de vier soorten recordaantallen optekenen: met 346 alpenwatersalamanders, 227 kamsalamanders, 744 vinpootsalamanders en 91 kleine watersalamanders deed geen enkele soort het de voorbije jaren beter. 

Vooral de opmars van de kamsalamander is indrukwekkend. Deze soort staat in de meest recente Rode Lijst van amfibieën en reptielen van Vlaanderen in de categorie ‘kwetsbaar’. Ook op Europese schaal is de soort bedreigd. In Merelbeke was de aanwezigheid bekend sinds 1978. Een uitgebreid onderzoek uitgevoerd door Natuurpunt in 2004 toonde aan dat de kamsalamander er nog voorkwam in drie poelen. Voldoende reden om een heus poelenplan op poten te zetten. Tussen 2004 - 2024 werden in uitvoering van dit poelenplan meer dan 60 nieuwe poelen aangelegd, deels in het kerngebied van de kamsalamander. In 2024 werd vastegesteld dat de soort intussen al in 17 poelen zit. De aantallen vastgesteld tijdens de overzetactie gaven al duidelijk aan dat de populatie door de jaren heen sterk gestegen is. 

Om een nog correcter beeld te krijgen hoeveel exemplaren de kamsalamander-populatie van de Makegemse Bossen telt, voerde het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) een vangst-hervangst-onderzoek uit in zes poelen in het kerngebied van deze Rode Lijst-soort.
 

Van 27 maart 2023 tot 11 april 2023 werden dagelijks vier of vijf fuiken per poel geplaatst en gecontroleerd. Van alle kamsalamanders werd de buikzijde gefotografeerd omdat het patroon uniek is en toelaat om individuen van elkaar te onderscheiden en op te volgen. Populatiemodellering laat toe om aan de hand van o.a. de verhouding tussen het aantal niet eerder gevangen salamanders en het aantal hervangsten te berekenen hoeveel exemplaren er in een poel in totaal aanwezig zijn. Het uitgevoerde veldwerk en de verwerking van alle foto’s is erg arbeidsintensief maar leverde wel indrukwekkende resultaten op. Het onderzoek in Merelbeke leverde (verspreid over alle fuiken, alle bemonsterde poelen en alle onderzoeksdagen) 8.451 vangsten van salamanders op, verspreid over de vier soorten, met 1.179 vangsten van kamsalamander. De gefotografeerde buikpatronen van elk van deze kamsalamanders werden met fotoherkenningssoftware geanalyseerd om na te gaan om hoeveel verschillende exemplaren het ging en hoeveel salamanders één- of meermaals werden hervangen. In totaal werden 962 verschillende kamsalamanders gevangen.

Dat aantal heeft dus betrekking op het aantal verschillende individuen dat effectief werd gevangen. Maar hoeveel exemplaren er niet werden gevangen en hoeveel exemplaren er in die onderzochte poelen effectief aanwezig waren, kan enkel worden geschat. De aantalsschattingen gemaakt op basis van het zeer intensieve vangst-hervangst-onderzoek liepen uiteen van 178 tot 1.794 volwassen kamsalamanders per poel. Voor de zes poelen samen liep de aantalsschatting op tot 3.396 volwassen exemplaren. Ongelofelijke aantallen en ongelofelijke dichtheden, als schitterend resultaat van jarenlang natuurherstel, waarbij akkers werden omgezet naar hooilanden, houtwallen en struweelbosjes werden aangelegd en een dicht netwerk van poelen werd aangelegd. De vastgestelde aantallen zijn sowieso ook een hart onder de riem van alle partners die mee hun schouders hebben gezet onder het Merelbeekse poelenplan: Merelbeke, de provincie Oost-Vlaanderen, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de Vlaamse Landmaatschappij, Elia en een aantal enthousiaste particulieren die hun grond ter beschikking stelden voor de aanleg van nieuwe poelen. Samen sterk voor meer en betere natuur.  Het werk is echter nooit af. Nu de kamsalamander-populatie van de Makkegemse Bossen uit de gevarenzone lijkt te zijn, is het alle hens aan dek om ook de gewone pad en de bruine kikker weer in de lift te krijgen, al is het op dit moment nog niet meteen duidelijk hoe een populatie-herstel van beide soorten gerealiseerd kan worden. Mogelijk zal een onderzoeksproject van de UGent hiertoe al een aantal uitvoerbare suggesties kunnen doen.

Tekst: Dominique Verbelen (Natuurpunt Studie)