Natuurherstelwerken om verdroging Boterbergen tegen te gaan

Verdroging 

De Boterbergen is een boscomplex van ongeveer 140ha en ligt ten oosten van het Stappersven. Het bestaat vooral uit grove dennen die op rabatten aangeplant werden. Dat zijn vele kleine greppels op kleine afstand van elkaar, gescheiden door ruggen. De toenmalige beheerders ontwaterden op die manier de grond om bomen te kunnen planten. Omdat deze rabatten uitmonden in de Roelands Venloop, zorgt dit ganse systeem voor een sterke ontwatering.

Tijdens de extreem droge zomers van de laatste jaren, ging de populatie blauwe bosbes er sterk op achteruit. De noodzaak om de weerbaarheid van het gebied te vergroten drong zich op. Het beheerteam besliste in 2020 om een proefproject te starten om het gebied opnieuw te vernatten door op verschillende plaatsen proefstuwtjes aan te leggen met zandzakjes. Op die manier kon een realistische inschatting gemaakt worden van de gevolgen en kon de potentiële impact voor wateroverlast bij de omwonenden ingeschat worden. 

Positief resultaat

De gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied bleken gunstig en het beheerteam stelde geen grootschalige sterfte of windval van bomen vast. Eind 2023 werden, nadat de nodige vergunningen aangevraagd werden, de zandzakjes vervangen door vijf stuwtjes op de Roelands Venloop. Hiermee kunnen de vrijwilligers het waterniveau perfect regelen. Zij volgen de impact van de maatregelen op met behulp van een meetnet van piëzometers en peilschalen. 

Naast het plaatsen van stuwen zijn er ook verschillende grachten gedempt. De rabatten en bijbehorende greppels bleven behouden op vraag van het Agentschap Onroerend erfgoed omdat ze een belangrijke erfgoedwaarde hebben. En omdat het waterpeil in de Roelands Venloop verhoogd is, wordt de invloed van de rabatten veel kleiner.
Wat ook een positief effect had op de waterhuishouding was het weghalen van invasieve exoten in het gebied en de aanleg van een heidecorridor door het kappen van grove den. Er stonden heel wat Pontische rododendrons en Amerikaanse vogelkers.
Door het verwijderen van deze bomen en struiken treedt er veel minder verdamping en captatie in het bladerdek op. 

Dankzij de verschillende ingrepen wordt er nu meer water vastgehouden in het gebied. Het water krijgt veel meer tijd om te infiltreren en kan zo de grondwaterreserves aanvullen. Op die manier kan de verdroging in de bossen tegengegaan worden. Ook voor het waterniveau in het naastliggende Stappersven is dit voordelig. Als toegift doken er ook een aantal kleinere vennetjes op. Die vennetjes worden door de ingrepen nu weer voldoende gevoed met grondwater.

Fauna en flora

Om plaatselijk de biodiversiteit te verhogen creëerde Natuurpunt nog een grote heidecorridor van 11 hectare waardoor de gladde slang zich vrij kan bewegen in het gebied. De Kalmthoutse heide is een belangrijk bolwerk voor deze soort. Vanwege het veranderend klimaat is het van levensbelang dat er in het gebied ook deelpopulaties voorkomen in een bosrijke omgeving die meer kans hebben om te overleven tijdens extreme hittes. Ondertussen zijn de eerste gladde slangen al in het gebied waargenomen. 
De werken hebben ook een gunstige invloed gehad op de vogelsoorten die voorkomen op de heide zoals boompieper, boomleeuwerik en soorten van een halfopen heide/bos zoals bonte vliegenvanger en gekraagde roodstaart. De invloed op de bossoorten bleef beperkt. Dit konden we afleiden uit de resultaten van broedvogelmonitoring, die vrijwilligers elke drie jaar uitvoeren in het kader van de broedvogelmonitoring van het Grenspark. Hieronder wordt het aantalsverloop voor (2018), tijdens (2020) en na (2023) de werken van een aantal bos- en heidesoorten weergegeven. De achteruitgang van appelvink is te wijten aan het bestrijden van Amerikaanse vogelkers.

De positieve weerslag op de iconische nachtzwaluw die in het Grenspark apart gemonitord wordt, was groot en volgt dezelfde trend als de andere heidesoorten.

De inspanningen in de Boterbergen renderen. Het ophouden van het water zorgt voor een goede waterhuishouding en dat is goed voor heel wat soorten, de mens niet in het minst. De wandelaar geniet hier immers van een natuurgebied met veel meer variatie dan enkele jaren geleden. De natuur heeft tijd nodig om zich aan de nieuwe situatie aan te passen, maar zal binnen enkele jaren in volle glorie floreren.

Deze natuurherstelwerken zijn mogelijk gemaakt dankzij de financiële steun uit de Europese projecten Interreg Canape en LIFE Helvex en de Projectsubsidie Natuur van de Vlaamse overheid.

Tekst: Drej Oomen (communicatievrijwilliger Natuurpunt)