Natuurpunt herstelt hoogveen in Hoogstraten

In domein Den Rooy in Meerle (Hoogstraten) herstelde Natuurpunt in 2020 een stukje hoogveenrelict dat helemaal verdroogd was. Bedoeling was om het veen weer permanent nat te houden zodat het gebied op termijn een aantal hoogveenspecialisten kan verwelkomen. Na een jaar zijn de resultaten al hoopgevend.

In 2015 kocht Natuurpunt een groot deel van het domein Den Rooy in Meerle (Hoogstraten). De 42 ha die aangekocht zijn, bestaan voornamelijk uit bos met in het zuiden een gedegradeerd hoogveenrelict. Het relict is 0,6 ha groot en is typerend voor het grensgebied tussen Hoogstraten en Strijbeek (NL) waar enkele hoogveenrelicten voorkomen.

Hoogveen kan alleen maar voorkomen onder permanent natte omstandigheden en een waterpeil dat op jaarbasis niet meer dan 30 cm schommelt. In den Rooy was dit in het verleden het geval omdat het hoogveentje in een kom aan de voet ligt van een stuifzandcomplex waar, door het hoogteverschil, grondwater toestroomt. De kom kon in het verleden nauwelijks afwateren omdat ze ingeklemd zat tussen hogere gronden. Onder deze permanent natte omstandigheden waarbij plantenmateriaal traag afbreekt, ontstaat veen dat langzaam opbouwt. Vermoedelijk is in het verleden de veengroei begonnen aan de voet van de duinen waar het meeste grondwater toekwam. Van hieruit is het veenlichaam verticaal en horizontaal gegroeid totdat de volledige kom ingenomen was. Door de trage afbraak ontstond er op de bodem van de kom een dunne laag van fijn organisch materiaal dat weerstand gaf aan verticale waterstroming waardoor het gebied nog beter het water kon vasthouden.

Afbeelding

Vanaf de Middeleeuwen is men veen beginnen te ontginnen in de Kempen (bv. 13^e eeuw in Kalmthout) bij gebrek aan brandstof omdat op enkele domeinen na alle bos gekapt was. Dit ging gepaard met de aanleg van drainagegrachten om het gebied ontginbaar te maken. In het geval van den Rooy is er een gracht door het hoogveenrelict gegraven die uitmondt in de Heerlese loop waarbij de waterkerende laag op de bodem doorsneden is. Door de aanleg van de gracht verdween de verticale en horizontale weerstand voor waterstroming waardoor het gebied verdroogde naar de toestand zoals we het gebied bij de aankoop aantroffen.

Om deze parel in het landschap te herstellen heeft Natuurpunt in het kader van Interreg Prowater en een Projectsubsidie natuur (PSN) verschillende maatregelen uitgevoerd:

• In het infiltratiegebied zijn meerdere grachten gedempt zodat het regenwater niet versneld afgevoerd wordt en de hoge gronden tijdens regenperioden kunnen opladen met water. Hierdoor wordt er meer water vastgehouden in het infiltratiegebied en is het potentiaalverschil groter tussen de hoge gronden en de kom waardoor de kweldruk in het hoogveentje toeneemt.
• In de kom is de centrale gracht gedempt met zand. Enkel dempen volstond hier niet omdat de waterkerende laag op de bodem van de kom doorsneden is. Het was daarom nodig om deze laag te herstellen met waterkerend materiaal zoals leem of klei. In dit geval is er gekozen voor bentoniet of zwelklei.
• Tot slot is een deel van het naaldhout in het infiltratiegebied gekapt om de lokale grondwatervoeding te verhogen. Deze zone is ook geplagd zodat hier heide kan ontwikkelen.

Bovenstaande maatregelen zijn in de zomer en najaar van 2020 uitgevoerd. Sindsdien is het waterpeil aanzienlijk gestegen en de schommelingen zijn een stuk kleiner geworden (zie figuur 1). Dit kan deels ook te wijten zijn aan de natte zomer van 2021. De reactie van de natuur liet echter niet op zich wachten. Na een inventarisatie in oktober van 2021 zijn er maar liefst 7 soorten veenmos waargenomen waaronder het zeldzame wrattig veenmos. Hoopgevend zijn ook de grote hoeveelheden veenmos die onder water na 1 jaar al grote oppervlaktes innemen.

Afbeelding

Zoals in vele natuurgebied volstaat het echter niet om interne maatregelen uit te voeren. Op landschapsschaal zijn er naast stikstofdepositie nog 2 bedreigingen:

• Het hoogveenrelict ligt in een waterwinningsgebied. Met de huidige winning wordt er regionaal grondwater onttrokken waardoor het lokale grondwater dieper wegzakt en de lokale voeding van het hoogveen onthoofd wordt. Hoogveen is grondwateronafhankelijk waarbij er regenwater stagneert op grondwater. Door onttrekking van grondwater zakt het regenwater dieper in de bodem waardoor op maaiveldniveau geen permanent natte condities meer voorkomen.
• Ten noordoosten van het hoogveenrelict stroomt de Heerlese loop die jaarlijks geruimd wordt en zeer diep in het landschap ligt. Hierdoor worden grote hoeveelheden grondwater afgevangen. Deze drainage is niet enkel nadelig voor het hoogveenrelict maar ook voor het broekbos en grasland die grenzen aan het heide- en veengebied.

Beide bedreigingen zorgen ervoor dat het hoogveenrelict niet ten volle kan ontwikkelen omdat het waterpeil te hard schommelt tijdens droogten.

Afbeelding

Tekst: Frederik Naedts (Natuurpunt Beheer)

Interreg Prowater

Het grensoverschrijdende project PROWATER staat voor ‘protecting and restoring raw water sources through actions at the landscape scale’, en levert een bijdrage aan klimaatadaptatie door de waterberging van het landschap te herstellen via ‘ecosysteem gebaseerde adaptatiemaatregelen’. Voorbeelden hiervan zijn bosomvorming, natuurlijke waterretentie of herstel van bodemverdichting. Deze ingrepen verhogen de veerkracht tegen droogteperiodes en overstromingen en dat komt ook de waterkwaliteit en biodiversiteit ten goede. De komende jaren zullen projectpartners in Vlaanderen, Nederland en Engeland verscheidene voorbeeldprojecten op terrein uitvoeren en tonen aan het publiek.

Deze ecosysteem gebaseerde adaptatiemaatregelen worden mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Europese Unie, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en Vlaanderen. Meer info over het project vind je op https://www.pro-water.eu/

Afbeelding