Tijdens milde, vochtige nachten trekken vuursalamandervrouwtjes naar het water om er hun larven af te zetten. Helaas wordt deze zeldzame salamander bedreigd door een dodelijke schimmelziekte, Batrachochytrium salamandrivorans. Dit jaar werd in ons land een nieuwe uitbraak vastgesteld. De vorige uitbraak dateert van 2016.
Wat vooraf ging
Sinds 2008 trad in de vuursalamanderpopulatie in het Nederlandse Bunderbos enorme sterfte op. In 2013 werd de verklaring gevonden: een schimmel, Batrachochytrium salamandrivorans (of kortweg Bsal), roeide er 99,9% van de lokale populatie uit. In datzelfde jaar werd bij Eupen ook een eerste uitbraak in België vastgesteld. Nieuwe haarden volgden in Robertville (2014), Luik (2015) en Dinant (2016). Ook in naburige delen van Duitsland werd Bsal vanaf 2015 op een stijgend aantal locaties aangetroffen. Hoewel onderzoek aantoonde dat deze schimmel potentieel heel wat salamandersoorten dodelijk kan treffen, beperkt grote sterfte zich vooralsnog tot vuursalamanders. In België werden sinds 2016 geen nieuwe uitbraakgevallen gemeld. Zie hier voor een beknopt kennisoverzicht.
Nieuwe uitbraak
Daar kwam in januari 2020 verandering in. In de Luikse gemeente Olne werden tientallen dode vuursalamanders aangetroffen. Om verdere verspreiding van de schimmelziekte te beperken, nam de gemeente onmiddellijk actie en werd een lokale buurtweg afgesloten. Dit nieuwe geval brengt Bsal - en de dreiging die deze schimmel ook voor Vlaamse vuursalamanders vormt - opnieuw onder de aandacht.
Ondernomen acties
Op 21 maart 2017 werd een nationaal actieplan goedgekeurd waarin maatregelen werden opgesteld voor het opvolgen van de aanwezigheid van Bsal in België, het monitoren van vuur- en kamsalamanderpopulaties, het beheersen van Bsal in geval van uitbraak en het limiteren van de invoer van Aziatische salamanders (die vectoren zijn die de schimmel naar Europa kunnen brengen). Aan Vlaamse zijde verleenden het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), de Universiteit Gent en Natuurpunt hun medewerking aan de opmaak van dit plan. Het ANB vaardigde bioveiligheidvoorschriften uit voor alle activiteiten in gebieden waar amfibieën voorkomen. Het labo Wildlife Health Ghent (UGent) voerde in opdracht van het ANB van 2015 tot 2018 in Vlaanderen een onderzoeksopdracht uit rond amfibieënziektes. De screening naar aanwezigheid van Bsal was toen (gelukkig) op alle onderzochte locaties negatief.
Vinger aan de pols
Hoewel de Vlaamse vuursalamanderpopulaties tot nog toe gespaard bleven van deze desastreuze ziekte, is de kans groot dat het noodlot vroeg of laat ook in Vlaanderen zal toeslaan. Om gepaste acties te kunnen ondernemen, is het van belang om over voldoende kennis over de Vlaamse vuursalamanderpopulaties te beschikken. In het kader van de Vlaamse soortenmeetnetten monitoren vrijwilligers van Natuurpunt (in opdracht van het ANB en het INBO) sinds 2016 aan de hand van gestandaardiseerde tellingen jaarlijks alle Vlaamse vuursalamanderpopulaties. Zo wordt overal waar de soort voorkomt de vinger aan de pols gehouden. Dode vuursalamanders waarvan de doodsoorzaak niet op het eerste gezicht kan worden achterhaald (bv. verkeersslachtoffer, aangebeten door een roofdier, …) dienen onmiddellijk te worden gemeld (via [email protected]) en onderzocht door experten van de Universiteit Gent.
Sinds 2016 werden de Vlaamse vuursalamanderpopulaties geteld. Opmerkelijk: deze tellingen leverden grote aantallen op in droge, schijnbaar amfibie-onvriendelijke jaren. Valt er uiteindelijk dan toch regen na lange droogte, dan worden de salamanders vaak massaal actief. (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek m.m.v. Natuurpunt Studie).
Bovendien start het INBO vanaf september 2020 in opdracht van het ANB een onderzoek over de populatieopbouw, de genetische diversiteit en de beheersnoden van de Vlaamse vuursalamanderpopulaties. De resultaten van dit onderzoek moeten alle terreinbeherende instanties in staat stellen om vóór, tijdens en na een Vlaamse uitbraak van Bsal de gepaste acties te ondernemen om het duurzaam behoud van onze vuursalamanderpopulaties te garanderen.
Jeroen Speybroeck & Toon Westra, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Sam Van de Poel, Natuurpunt Studie
Foto: Bernard Van Elegem
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief