Ons nieuwste natuurgebied: de Sneppemeersen 

In oktober kon Natuurpunt een prachtig natuurgebied in Gent aankopen en voorgoed veiligstellen: de Sneppemeersen. Op die manier zetten we alweer een belangrijke stap in de verdere uitbouw van het Natuurpark Levende Leie. We hadden al heel lang ons oog laten vallen op dit rijke natuurgebied en de aankoop had heel wat voeten in de aarde, maar eind goed al goed. Om de aankoop helemaal af te ronden, kunnen we wel nog flink wat centjes gebruiken. Elke gift is dus meer dan welkom (zie link helemaal onderaan)!

Tekst: Bart Vangansbeke, aankoper Natuurpunt in Gent

Ruim 8 hectare natuur in één klap

Het nieuw verworven gebied heeft een oppervlakte van ruim 8,5 hectare. Het komt niet zo vaak voor dat we in de Gentse Leievallei zo’n groot aaneengesloten blok kunnen aankopen, want meestal verwerven we perceel per perceel van verschillende eigenaars. Maar nu konden we ineens een fikse sprong vooruit maken doordat we maar moesten onderhandelen met één eigenaar: spoorwegbeheerder Infrabel. Alle percelen waren bovendien vrij van pacht. 

De Sneppemeersen bestaan uit open vochtig grasland met aan de randen een bosbuffer. De gronden zijn gelegen in de bestemming natuurgebied en staan ook opgenomen in het globaal kader van het erkend natuurreservaat Gentse Leievallei van Natuurpunt. Het gaat hier om een van de best bewaarde meersenrelicten van de Gentse Leievallei, deels biologisch waardevol en deels biologisch zeer waardevol. Ze bestaan uit een afwisseling van natte graslanden en natte ruigten met moerasspirea. De graslanden zijn complexen van dotterbloemgraslanden en soortenrijke graslanden met veel microreliëf. Dat microreliëf is te danken aan de vele ‘laantjes’ - kleine ondiepe grachtjes die het overtollige water eerst opvangen en daarna geleidelijk aan afvoeren. Door hun lagere ligging vormen de laantjes een biotoop voor moerasvegetatie, waardoor de botanische rijkdom verhoogt. 

‘Snippenmeersen’ 

De naam van het gebied spreekt voor zich. Snep (ook de naam van ons tijdschrift) is Gents voor (water)snip. In de Sneppemeersen worden al vanouds in het najaar, de winter en de vroege lente watersnippen gespot. In de winter en tijdens de trek verblijven er soms meer dan honderd exemplaren in het gebied. Ook het bokje, een kleinere snip, komt hier voor – net als in de Malemmeersen – vaak met een tiental exemplaren. Tot slot is in de beboste buffer rond het gebied soms ook de houtsnip te bespeuren. Snippen bij overvloed, dus! 

Vroeger maakten de Sneppemeersen deel uit van een uitgestrekt en groot aaneengesloten overstromingsgebied dat zich uitstrekte van de Brugsesteenweg in Mariakerke tot in Drongen-Baarle, in de volksmond bekend als de Drongense Meersen. Vandaag is het gebied visueel en ruimtelijk volledig geïsoleerd door de aangrenzende infrastructuur. De meersen liggen geprangd tussen de spoorweg Gent-Oostende, de R4-Ringvaart, camping ‘t Stropke en de verhoogde dijk langs de Leie. Aan de overkant van de Leie, langs de Snepkaai, ligt een jachthaven. In de toekomst zullen boten gelukkig niet meer mogen aanmeren aan de oever aan de kant van de Sneppemeersen. Het gebied wordt omringd door zones voor verblijfs- en dagrecreatie, zoals de Blaarmeersen en camping ‘t Stropke. Die camping, met ook deels permanente bewoning, heeft een deel van de oorspronkelijke Sneppemeersen ingenomen. 

Fietsen en wandelen

De Sneppemeersen zijn vandaag nog niet zo goed bekend bij het grote publiek, omdat ze volledig ingesloten liggen. Toch zijn er in de onmiddellijke omgeving al heel wat mogelijkheden voor fietsers en wandelaars. Aan de zuidelijke kant is er een fietspad langs de Sneppebrugstraat, langs de Leie loopt een fietspad op de Snepdijk en verder is het gebied ook te overzien vanop het fietspad langs de R4. Wandelaars kunnen een rondje maken rond de Sneppemeersen, via de Sleewagenstraat – een trage weg toegankelijk voor wandelaars en landbouwmachines voor het beheer van het gebied – en verder door langs de Snepdijk. Het pad is aangelegd in een kwalitatieve halfverharding. Daardoor is het prettig wandelen en zijn mensen minder vlug geneigd om het gebied te betreden. Honden moeten hier vanzelfsprekend aan de leiband. Omwille van de beperkte oppervlakte, de kwetsbaarheid en de hoofdfunctie natuur is het gebied zelf ontoegankelijk voor wandelaars. Jammer genoeg merken we dat sommige mensen er vaak hun hond loslaten, wat een onaanvaardbare verstoring betekent. Aan de rand van het gebied, nabij de spoorweg ter hoogte van oude lindebomen, staat een zitbank met een prachtig uitzicht over de volledige Sneppemeersen. In de toekomst willen we daar een uitkijktoren plaatsen. 

Later zal het wandelpad rond de Sneppemeersen ook worden verbonden met de Blaarmeersen. Op die manier worden de Sneppemeersen een waardevol onderdeel van een reeks aaneengesloten park- en groengebieden met elk hun eigen identiteit, zoals de Bourgoyen-Ossemeersen, Brughuizeken, Halfweg, Malemmeersen en de Blaarmeersen.

Vogel- en plantenrijkdom

Vogelliefhebbers kunnen van aan de rand van de Sneppemeersen met volle teugen genieten van broedvogels als blauwborst, bosrietzanger, rietgors, kleine karekiet, grasmus, sprinkhaanzanger en soms waterral. Ook matkop en kleine bonte specht broeden in de randen. Roerdomp werd al enkele malen vastgesteld als overwinteraar en in de winter vind je hier dus wel altijd watersnippen en bokjes. Vroeger kon je hier ook gekraagde roodstaart en broedende slobeenden spotten. We hopen die soorten door een goed beheer terug te krijgen.

Het gebied was altijd al een botanische parel. Plantenliefhebbers zijn opgetogen over de dotterbloemgraslanden, moerasspirearuigtes en zilverschoongraslanden. De laatste jaren is door een minder intensief beheer een zekere verruiging opgetreden. In de noordelijke zone zijn de dotterbloemgraslanden het best bewaard gebleven. De zilverschoongraslanden met scherpe zegge en holpijp zijn nog redelijk goed behouden. Aan de rand ligt een beperkte oppervlakte alluviaal elzenbos, dat meteen ook een mooie buffer vormt. 

Doordat het waterpeil van de Ringvaart – om economische redenen – kunstmatig hoog wordt gehouden, sijpelt er constant kwelwater in de Sneppemeersen. Die zijn daardoor een van de enige gebieden in de Gentse Leievallei waar het zelfs in droge zomers erg nat blijft. We vinden hier de hoogste grondwaterstand van de hele Leievallei.

Natuurinrichting in het kader van natuurcompensatie

Voorafgaand aan onze aankoop was er in de Sneppemeersen al een natuurinrichtingsproject uitgevoerd, in opdracht van Infrabel, onder leiding van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en met betrokkenheid van de stad Gent, ANB en Natuurpunt. Die natuurinrichting gebeurde als compensatie voor de natuur die verloren was gegaan bij de aanleg van het derde en vierde treinspoor tussen Gent en Oostende. Doordat de inrichting pas kon starten als Infrabel eigenaar was van het volledige gebied, kocht Infrabel een aantal percelen die eigendom waren van NMBS (ongeveer de helft van het gebied) en van de stad Gent.

Bij de natuurinrichting heeft de VLM de vele laantjes hersteld en de hele waterhuishouding in het gebied aangepakt. Het kwelwater blijft nu langer in de meersen en wordt niet meteen afgevoerd. Via Natuurpunt werd al tijdens het inrichtingsproject het beheer (her)opgestart in samenwerking met een landbouwer. Die maait de meersen eenmaal, en indien mogelijk zelfs tweemaal per jaar en voert daarna het hooi af. Natuurpunt zal vanaf nu ook de laantjes vrijhouden van spontane verbossing om het centrale gebied zo open mogelijk te houden.

Na afronding van de inrichtingswerken gebeurde de definitieve oplevering net voor de zomer van 2024. De natuurinrichting is erg geslaagd, maar vereist wel opvolging in de vorm van een intensief natuurbeheer. De oplevering vormde voor Natuurpunt ook het signaal om met Infrabel in overleg en onderhandeling te gaan over een mogelijke aankoop van het gebied. Doordat de Sneppemeersen voor Infrabel niet langer ‘nuttig’ waren en geen strategische waarde meer hadden, kwamen we tot een akkoord. De gronden werden geschat, de boekhoudkundige waarde bepaald en zo werd de aankoopprijs vastgesteld. 

Moeilijk financieel verhaal

Natuurpunt kan voor de aankoop van natuurgebieden rekenen op subsidies van de Vlaamse overheid, soms aangevuld met provinciale subsidies en in Gent ook met gemeentelijke aankoopsubsidies. Omdat Infrabel een overheidsinstantie is, kan Natuurpunt voor deze aankoop echter geen Vlaamse subsidies aanvragen. Dat maakt de uitdaging meteen heel wat groter. Meestal worden dure aankopen met zo’n grote eigen financiering niet goedgekeurd in het aankoopcomité van Natuurpunt, dat elk aankoopdossier dat de lokale aankopers indienen, bespreekt en beoordeelt. 

Gelukkig was het saldo op de rekening van onze aankoopprojecten positief, dankzij eerdere giften en enkele legaten. Zo konden we het aankoopcomité (na heel wat discussie) overtuigen en kregen we groen licht om de Sneppemeersen te verwerven. We beloofden wel een fondsenwervingscampagne uit te rollen voor deze aankoop.

Bovendien hadden we recentelijk een legaat van ruim 81.000 euro ontvangen, waarmee de legataris onze aankopen in de Assels wilde ondersteunen. De betrokken dame had veel mooie herinneringen aan haar kindertijd in de Assels en was dankbaar dat wij door onze aankopen de Assels konden behouden als een prachtig natuurgebied. Toen ze als kind in de Assels woonde, was de Ringvaart nog niet aangelegd, waardoor ze ook vaak in de Sneppemeersen ging spelen. We hebben haar legaat dan ook voorzien voor deze aankoop van de Sneppemeersen. Daarnaast heeft de lokale werkgroep Assels ook al bijna 8.000 euro aan giften ingezameld, die we aan deze aankoop kunnen besteden.

Naast het legaat en de eerste giften zullen we ook nog aankoopsubsidies aanvragen bij de stad Gent (30% van de aankoopprijs, inclusief kosten) en de provincie Oost-Vlaanderen. Dan blijft er nog een restfinanciering van ongeveer 130.000 euro over. In het verleden lukte het ons al om bij een grote aankoop meer dan 100.000 euro aan giften in te zamelen, voor de Vinderhoutse Bossen en de Rosdambeekvallei.