'Onze natte natuur valt droog. Zo extreem is het nooit geweest'

'Eigenlijk zouden we hier met onze voeten in het water moeten staan.' We staan op een uit­gedroogd ven in De Liereman in Oud-Turnhout, een van de oudste natuurgebieden van ons land. ­Beheerscoördinator Kristof Sprengers van Natuurpunt wijst bezorgd om zich heen. Rondom is er veel groen, maar amper water. Een klein plasje in het midden van het ven is al wat nog rest. 'Zo extreem hebben we het nog nooit gezien. Dit is echt rampzalig.'

Vlaanderen blijft droog. Daar brengen occasionele (hevige) ­regenbuien weinig verandering in. Deze zomer dreigt opnieuw ­records te breken. Dat laat zich voelen in onze natte natuur­gebieden, die plots niet meer nat zijn. Uit onderzoek van CurieuzeNeuzen in de Tuin blijkt dat natte natuur, door de combinatie van water en vegetatie, bijzonder goed werkt als airco voor omliggende woongebieden. Maar nu dreigen ze hun troef te verliezen.

Kristof Sprengers gidst ons verder De Liereman in. Waar normaal natte heidevegetatie overheerst, zoals dopheide of zonnedauw, woekeren nu bramen. Duizenden scheuten van berkenboompjes steken de kop op. 'Dit is het resultaat van droogte én stikstof', zegt hij. 'Je krijgt andere vegetatie, die het vennengebied onder druk zet. Dus moeten we maaien en plaggen. Het is een strijd tegen de bierkaai. Als we dat niet doen, hebben we over ­enkele jaren alleen nog bos.'

Met een bos is niets mis, maar echt waardevol is de combinatie van landschapselementen, die ­samen een optimale buffer vormen tegen de klimaatverandering. 'We zien ons landschap de laatste jaren razendsnel verschralen', stelt Sprengers vast. 'Alles wat ik heb geleerd in 25 jaar ­natuurbeheer, mag op de schop.' We stappen door een heischraal grasland waar een monocultuur van groengelig gras de weelde aan bloemen heeft verdrongen. Hij zucht. 'We zijn vooral bezig met oplappen.'

Te hoge dijken

Aan de andere kant van de provincie, in het Mechels Broek, hetzelfde beeld. Het oude overstromingsgebied van de Dijle staat kurkdroog. De bodem van de grachten vertoont barsten. 'Normaal zien we dat pas aan het einde van een droge zomer', zegt ­Natuurpunt-conservator Tony Van den Broeck. 'Maar dit jaar is het dramatisch snel gegaan. We zitten aan de laagste grondwaterstand die we ooit hebben gemeten, en de zomer moet nog beginnen. Dat is ontwrichtend voor een gebied als dit.'

De watervogels die hun nesten bouwen in het moeras, zijn dit jaar weggebleven. Ook de grote populatie amfibieën, zoals de kamsalamander, is in gevaar. ­Vogels vinden in de schrale vegetatie minder voedsel. Maar niet alles is verloren, zegt de conservator. 'De zaden van de zeldzame planten zitten nog in de grond. Die komen meteen weer boven als er water is.'

Dat de zaden nu geen water krijgen, komt door de droogte. Maar even goed door menselijke ingrepen. Vroeger had je een wisselwerking tussen de rivier en het moerasgebied. Als er te veel water in het Broek stond, werd het af­gelaten naar de rivier. In de zomer werd via sluizen water in de grachten gelaten. Maar omdat de dijken werden verhoogd, is die uitwisseling stilgelegd. Het moerasgebied is nu afhankelijk van regenwater, dat uitblijft.

De ironie daarvan ontgaat de conservator niet. 'We hebben ­onze rivieren rechtgetrokken en de gebieden errond verhard. Al dat water wordt versneld naar de rivier gevoerd, die het bij hevige regen met grote kracht de stad in stuwt. Nu stellen we vast dat de dijken die nodig waren om ­Mechelen te behoeden voor overstromingen, ondermijnend zijn voor de natuur die de stad zo hard nodig heeft.'

Moerassen herstellen

Maar Van den Broeck leeft op hoop, er is een oplossing. 'Er zou een boring onder de dijk door ­komen, waarlangs we weer gecontroleerd water in de grachten kunnen laten.' Hij glimlacht. 'Het blijft natuurlijk een lapmiddel.'

Het besef daagt hoe belangrijk onze moerasgebieden zijn in de strijd tegen de klimaatverandering, zegt Lander Wantens, klimaatexpert bij Natuurpunt. 'Beleidsmakers en de publieke opinie hebben vooral oog voor bossen; we weten precies hoeveel CO 2 een boom uit de lucht haalt. De vele ecosysteemdienten die wetlands geven - het zijn sponzen, airco's en koolstofarchieven - zijn minder bekend. Maar daar komt stilaan verandering in.'

Uit een onderzoek van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (Inbo) blijkt dat sinds de Tweede Wereldoorlog driekwart van de Vlaamse wetlands verdwenen is. 'We kijken hoeveel we kunnen restaureren in de natuurgebieden die we zelf beheren', zegt Wantens. 'Met Wetlands­4Cities willen we al minstens vijf ­waterrijke gebieden in de buurt van steden inrichten of herstellen. Het uitgestrekte Mechels Broek is een van de topgebieden in het project, dat we ondersteunen met de data van CurieuzeNeuzen in de Tuin. Uit dat onderzoek blijkt hoe belangrijk het is dat de natte natuurgebieden die we hebben, niet verloren gaan.'