Opening 21 bijenreservaten als toevluchtsoord voor onze bedreigde wilde bestuivers

Wilde bestuivers, zoals wilde bijen, hommels, zweefvliegen en dag- en nachtvlinders, hebben het moeilijk in Vlaanderen. Door een deel van een bestaand natuurgebied te benoemen tot bestuiversreservaat gaan de beheerders er extra inzetten op natuurherstel en -beheer om wilde bestuivers alle kansen te geven. Natuurpunt focust voornamelijk op wilde bijen en koos 10 gebieden uit waarvan we weten dat er heel wat soorten in voorkomen.
Wilde bijenreservaten zijn beschermde natuurgebieden waar in het verleden al veel onderzoek gedaan werd naar wilde bijen en waarvan we weten dat er heel wat soorten in voorkomen. Ze herbergen elk ook een unieke combinatie van zeldzame soorten. Zo is het Altenbroek in Voeren een van de weinige locaties waar kortsnuitbloedbij voorkomt in België en ook het enige bijenreservaat waar de witte rouwbij gespot is. Het Bos van Aa in Zemst heeft een van de weinig bevestigde waarnemingen van de gouden bronsgroefbij in België. In de toekomst zullen we in deze gebieden meer aandacht besteden aan beheer en onderzoek in functie van deze belangrijke bestuivers.

Love Tomorrow is peter

In Rumst liggen de Kleiputten van Terhagen, vlak naast het campingterrein DreamVille van het muziekfestival Tomorrowland. Love Tomorrow neemt het peterschap op zich om een onderzoeksproject te starten in dit natuurgebied. 
Dankzij de financiële steun van Tomorrowland kan Natuurpunt de komende zes jaar de bijendiversiteit op het terrein in kaart brengen. Een eerste monitoring vindt al dit jaar plaats. In 2026 en 2028 worden er extra monitoringsrondes gehouden. De resultaten worden gebundeld in een rapport.

Kennis vergroten rond wilde bijen

De bijenreservaten kaderen in het Vlaams actieplan voor wilde bestuivers 2022-2030 waarin men doortastende maatregelen wil nemen om de negatieve populatietrend van wilde bestuivers een halt toe te roepen. Behoud van bestaande populaties, verbetering van leefgebieden en bestuiversvriendelijk beheer zijn belangrijke focuspunten. Maar monitoring, kennisopbouw en educatieve acties zijn ook belangrijke pijlers van het plan.

In Vlaanderen is er weinig of geen doorgedreven langdurig bijenonderzoek. Steden en gemeenten laten wel bijeninventarisaties uitvoeren om de lokale diversiteit in kaart te brengen en om beheeradvies te vragen, maar dit zijn vaak eenmalige initiatieven. Aculea, de bijen- en wespenwerkgroep van Natuurpunt, organiseert jaarlijks excursies en voert op vrijwillige basis inventarisaties uit in de Vlaamse natuur. Zo krijgt het een beter zicht op de verspreiding van de soorten en (her)ontdekt het jaarlijks enkele  soorten in Vlaanderen en in de rest van België.

Het aantal onderzoeken dat over een lange periode loopt, die trends op het gebied van populatiegrootte en diversiteit in kaart kunnen brengen, is beperkt. Door in deze bijenreservaten langlopende onderzoeken op te starten, hopen we in de toekomst nog beter de vinger aan de pols te kunnen houden over populatietrends. We willen ook de effectiviteit van beheer- en inrichtingswerken monitoren. Voor soortgelijke onderzoekstrajecten in alle andere bijenreservaten, gaan we nog op zoek naar partners die het peter- of meterschap op zich willen nemen.

De vrijwilligers die de natuurgebieden beheren zullen ondersteuning krijgen van experts om de terreinen zo goed mogelijk te beheren voor wilde bijen. Er zullen opleidingen zijn over het afstemmen van beheer en inrichting en de lokale gidsen zullen opgeleid worden tot bijenambassadeurs.

Het grote belang van bestuivers

De laatste 50 jaar verloren we in Vlaanderen de helft van onze insecten. En we verliezen nog steeds 1% per jaar. Hommels, bijen, vlinders en andere insecten zijn belangrijke bestuivers, maar liefst 80% van de plantensoorten kunnen niet in hun eigen bestuiving voorzien en zijn in belangrijke mate afhankelijk van deze insecten. 

Niet alleen bestuiven ze het gros van de wilde planten, maar ook voor onze voedselvoorziening zijn bestuivers van groot belang. De jaarlijkse economische meerwaarde op Europese schaal wordt ingeschat op 15 tot 22 miljard euro. In België wordt het aandeel op 250 miljoen euro geschat.

De resultaten van de meest recent opgemaakte rode lijsten voor wilde bijen en zweefvliegen kleuren bloedrood. Iets meer dan 50% van de soorten zijn ofwel al verdwenen of bedreigd in België of Vlaanderen. En met nacht- en dagvlinders gaat het al niet beter. Onze belangrijkste bondgenoten in de voedselproductie sterven letterlijk uit. 

Antwerpen
Kleiputten van Terhagen (Natuurpunt)
Landschap de Liereman (Natuurpunt)
Most-Keiheuvel (Natuur en Bos)
Vordenstein (Natuur en Bos)

Vlaams-Brabant
Bos van Aa- Kollintenbos (Natuurpunt)
Rosdel (Natuurpunt)
Beninksberg (Natuur en Bos)

Limburg
Hageven (Natuurpunt)
Altenbroek (Natuurpunt)
Negenoord-Kerkeweerd (Limburgs Landschap)
Terril Helderbeekvallei Heusden - Zolder (Natuur en Bos)
Terril Klaverberg (Natuur en Bos)
Terril Beringen Mijn (Natuur en Bos)
Krombeekvallei (vzw Orchis)

Oost-Vlaanderen
Heidemeersen (Natuurpunt)
Bos t‘ Ename (Natuurpunt)
Buylaers (vzw Durme)
Doelpolder Noord (Natuur en Bos)

West-Vlaanderen
Vaarttaluds van Moen (Natuurpunt)
Paelsteenpanne (Natuurpunt)
Westhoek (Natuur en Bos)

Deze 21 wildebestuiversreservaten zijn er gekomen in samenwerking met vzw Durme, Limburgs Landschap vzw en Orchis vzw. Ontdek ze hier allemaal. 

Tekst: Maarten Wielandts (Natuurpunt Studie)