Project Oostdonk: nieuwe natuur in het noorden van groot Gent

Het noorden van Gent is volop in beweging. Ook in Oostdonk (nabij Mendonk) staat er de komende jaren heel wat te gebeuren. Ingebed tussen de Moervaartvallei en Zuidlede heeft het gebied alles in zich om uit te groeien tot natuurparel. En jij kan daarbij helpen! 

Tekst: Gert De Caluwe, vrijwilliger werkgroep Moervaartvallei

Achtergrond: enkele mijlpalen

Onder impuls van de gouverneur van Oost-Vlaanderen bereikten natuur- en landbouworganisaties in 2016 een akkoord over de inrichting van nieuwe natuurgebieden en het vrijwaren van een aantal gronden voor beroepslandbouw in de Moervaartvallei ten noorden van Gent. Die organisaties zijn Natuurpunt, VZW Durme, Boerenbond en Algemeen Boerensyndicaat. Een andere betrokken partij - als co-financierder - was North Sea Port.

Op 25 mei 2018 werd de raamovereenkomst Moervaartvallei fase 1 getekend. Die raamovereenkomst beschrijft de gemaakte afspraken wat betreft realisaties voor landbouw, natuur, water, landschap en recreatie op het terrein. Dat had een drieledige structuur: een open-ruimteproject, een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) en de uitbouw van een instrumentarium decreet landinrichting (LIP).

Wat is een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP)? Een GRUP zegt welke activiteiten er in een gebied mogen plaatsvinden, waar er gebouwd mag worden en welke stedenbouwkundige voorschriften er gelden voor bouwwerken.

Wat is een landinrichtingsplan of afgekort een LIP? Een LIP is een studie uitgevoerd door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), meestal in samenwerking met een aantal partijen. Wat is er waardevol in dit gebied? Welke mogelijkheden biedt het? Welke ingrepen zijn nuttig? Wat met klimaat, erfgoed, recreatie en mobiliteit? Wat kost dit en welke partners zijn belangrijk? De VLM denkt mee na over de inrichting van het gebied, overlegt met de eigenaars ter plaatse en zorgt mee voor de financiering bij de concrete uitvoering. 

Op 13 juli 2018 werd het GRUP Moervaartvallei fase 1 goedgekeurd door de Vlaamse regering. Ook het eerste landinrichtingsplan (LIP) dat Kalvekant, Reepkens, Maaibos en Oostdonk omvat, werd vrijgegeven voor openbaar onderzoek. Oostdonk is hierbij deels Gents grondgebied.

En wat is de rol van North Sea Port? North Sea Port is sterk belanghebbende partij bij de realisatie van het Moervaartvallei plan fase 1. North Sea Port wou graag compenseren voor eerder verdwenen en verboden te wijzigen vegetatie (208ha). Door een ingreep van een eerdere minister van landbouw en milieu (CD&V) werd in 2014 echter vastgelegd dat "er niet langer een noodzaak was voor een grootschalige Europese compensatieverplichting". Dat leidde tot een reductie van de nodige compensatie tot 38ha. North Sea Port "loste 22ha op" binnen de zogenaamde koppelingsgebieden maar bleef "zitten" met een onopgelost probleem van 16ha. Het plan Moervaarvallei fase 1 "lost dat op", waardoor die 16ha natuur eindelijk gerealiseerd kan worden en tegelijk de Gentse haven meer rechtzekerheid krijgt in de toekomst. Het gaat concreet om 6,6ha eutrofe plassen, 12,05 tot 13,55ha rietland en 0,3 tot 1,8ha grote zeggenvegetatie (in totaal 16ha).

Waardevol puzzelstukje in de Moervaartvallei

De Werkgroep Moervaartvallei van Natuurpunt Gent bestaat nu zo'n twee jaar. De werkgroep wil de aankoop van percelen in de Moervaartvallei (door Natuurpunt) ondersteunen door die percelen te beheren, lokale activiteiten te organiseren en lokale contacten te versterken. Natuurpunt beheert in dit gebied inmiddels al zo'n 10 hectare. 

De ontwikkeling van Oostdonk wordt getrokken door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en zal de komende jaren in een stroomversnelling komen. Het is van belang dat verschillende stukjes van de puzzel bij elkaar komen. Stap voor stap sluiten fragmentarische stukjes groen in de Moervaartvallei aan tot één groter geheel.

Afbeelding

Figuur 1: Oostdonk in 1576. In het noorden is er de Moervaart, De Zuidlede vertrekt uit de Moervaart en loopt vanaf dan zuidelijker. Rechts is de huidige Grote Hofstede goed zichtbaar. Bron: kaart Horenbault, 1576, RAG, kaarten en plannen nr 458. Cartesius. Copyright: State Archives of Belgium.

Oostdonk: weinig bekende parel, deels op Gents grondgebied

Oostdonk ligt op grondgebied van de stad Gent (net buiten Mendonk), van Wachtebeke en Lochristi (Zaffelare), in de oksel van de samenvloeiing van de Moervaart en Zuidlede. De Moervaart zelf is de noordelijke grens. De oostgrens wordt bepaald door de N449 (Puyenburg). Doorheen het gebied loopt de Oostdonkstraat die overgaat in de Mendonksedreef.

De Zuidlede en Moervaart liggen achter dijken. Het water staat er veelal hoger dan de omringende velden. De Moervaart zelf is gekanaliseerd in de 13de eeuw. De Zuidlede is uitgegraven (of ook gekanaliseerd?) in de 14de eeuw om turf te transporteren. Een paar delen van Oostdonk zijn overstromingsgevoelig. De Moervaart is een bevaarbare waterloop en valt onder het beheer van de Vlaamse Waterweg. De Zuidlede is een waterloop van eerste categorie en valt onder het beheer van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). De nog kleinere waterlopen die via pompen afwateren richting Moervaart of Zuidlede zijn in het beheer van de Polder van Moervaart en Zuidlede.

Langs de waterlopen liggen meersengebieden. De gronden op de as Mendonk-Oostdonkdreef liggen hoger en hebben nog een donk-structuur. Op de donken liggen meestal akkerlandpercelen, langs de Moervaart en Zuidlede zelf staan wilgen en populieren.

Het gaat niet om een klein gebied. De som van alle deelgebieden Groothof, Windgat, Graslandcomplexen en Puyenbroeck-West telt op tot zo'n 62 hectare.

Op dit moment zijn er nog weinig recreatiemogelijkheden of paden. Toch heeft het gebied heel wat potentieel voor zachte verbindingen tussen Mendonk, Wachtebeke en Puyenbroeck.

Wat is het plan?

Oostdonk ligt volledig binnen de bestemming natuurgebied. De focus is dan ook: instandhouding, herstel en ontwikkeling van natuur. Er wordt een blauwgroene as gecreëerd langs de Moervaart en Zuidlede. Bosuitbreiding, vernatting en waterberging vormen er de kern. 

Voor zowel de Moervaart als Zuidlede zijn er plannen om de ‘ecologische toestand’ te verbeteren. Dat wil zeggen: de waterkwaliteit verbeteren, groenblauwe verbindingen creëren, het hydrologisch beheer van watergebonden natte natuur verbeteren, streven naar een duurzame otterpopulatie, en water vasthouden en bufferen bij piekdebieten. De Zuidlede heeft een hoge prioriteit: daar moet een goede ecologische toestand al bereikt zijn in 2027. Voor de Moervaart geldt 2033 als doelstelling. 

Voor zover de draagkracht van het gebied dat toelaat kan ook een beperkte recreatieve infrastructuur ingeplant worden.

Dit zijn de hoofdlijnen van het inrichtingsplan:

1. Er bestaat de mogelijkheid om een grotere eenheid aaneengesloten bos te creëren. In het gebied zijn nu al verschillende kleinere, geïsoleerde bosjes aanwezig. Tussen de bosjes liggen productiegraslanden en akkers binnen de afbakening als natuurgebied. Deze zones kunnen vrij snel en eenvoudig worden omgezet naar een grote(re) eenheid aaneengesloten bos.

2. Aan de zuidzijde van de Oostdonkdreef wordt een verbinding met de Zuidlede gecreëerd. Hierdoor zullen de lager gelegen delen van het gebied permanent nat zijn, terwijl op de hoger gelegen delen nattere biotopen ontstaan.

3. Aan de oostzijde wordt deze waterbergingszone afgesloten door een noordzuid-georiënteerd dijkje. Uit de studie van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) m.b.t. waterbergingsmogelijkheden op de Zuidlede blijkt dat er potenties zijn voor het realiseren van waterberging. 

4. Over het gehele projectgebied worden zoveel mogelijk de recreatieve missing links weggewerkt. De Oostdonkstraat en de N449 zijn op dit moment nog onaantrekkelijke en onveilige wandel- en fietsverbindingen. Via de zuidelijke oever van de Moervaart en de noordelijke oever van de Zuidlede kan een verkeersvrije en groene alternatieve dubbele wandellus worden uitgewerkt tussen Wachtebeke en het domein Puyenbroeck. 

5. De bomenrij langs de Mendonksedreef en Oostdonkstraat wordt als cultuurhistorisch waardevolle dreef aangevuld. 

Afbeelding

Figuur 2: Inrichtingsplan van Oostdonk. Bron: VLM.

Plant mee het Oostdonk-bos aan!

Hou nu al zeker onze volgende berichten in het oog! In 2024 start de VLM met de aanplanting van een nieuw groot bos op Gents grondgebied, zoals afgesproken binnen de afspraken van het Moervaartplan fase 1. Tussen Moervaart en Zuidlede en ten noorden van de Oostdonkdreef zal er een plantactie worden georganiseerd met alle geïnteresseerden. Daarna zal de aannemer de werken verder zetten. Meer nieuws volgt binnenkort.