Redt kweekprogramma de Vlaamse vroedmeesterpad?

Het gaat niet goed met de vroedmeesterpad in Vlaanderen. Sinds enkele decennia gaat de soort er sterk op achteruit. Ondanks vele goede beleidsintenties kon het tij vooralsnog niet worden gekeerd. Sinds 2017 heeft de vroedmeesterpad een eigen soortbeschermingsprogramma. Dit is een officieel document waarin bindende afspraken staan. ‘Het plan van de laatste kans’, zo stelt Natuurpunt. Hierbij wordt hoopvol uitgekeken naar de resultaten van een kweekprogramma.

De vroedmeesterpad duikt sinds de jaren ’70 regelmatig op in allerlei beleidsdocumenten. Zo werd de soort op Europees niveau opgenomen in Bijlage II van de Conventie van Bern (1979) en bijlage IV van de Habitatrichtlijn (1992). Op Vlaams niveau werd voor de Vroedmeesterpad in 1994 een Soortbeschermingsplan geschreven. Dit was een theoretische handleiding om de soort er weer bovenop te helpen, maar in de praktijk bleek dit onvoldoende …

In 2009 duikt de Vroedmeesterpad opnieuw op, dit keer in categorie 3 van het Soortenbesluit. In dit document wordt bepaald welke soorten beschermd zijn in het Vlaamse Gewest en welke wettelijke gevolgen verbonden zijn aan die beschermde status. In 2012 wordt in de Rode Lijst van de amfibieën en reptielen in Vlaanderen bevestigd dat de Vroedmeesterpad in de gevarenzone zit: de soort wordt dan ook opgenomen in de categorie ‘Bedreigd’. Indien er niet snel een drastische omslag komt, zal de Vroedmeesterpad op korte termijn vermoedelijk opschuiven in de richting van de categorie ‘Ernstig bedreigd’ …

Er wordt nu hoopvol uitgekeken naar het Soortbeschermingsprogramma (SBP) dat in 2017 werd goedgekeurd. Dit programma heeft een looptijd van vijf jaar en is het eerste beleidsdocument waarin concrete, bindende maatregelen staan. Het SBP wil het aantal Vroedmeesterpadden in de resterende populaties zo snel mogelijk terug op een veilig peil krijgen. Er wordt onderzocht in welke mate nog geschikt land- en waterhabitat aanwezig is, alle gekende Vlaamse populaties worden op een gestandaardiseerde manier gemonitord en er wordt bekeken of het herstel van de populaties via een kweekprogramma kan worden ondersteund.

In 2019 is het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) gestart met de kweek van Vroedmeesterpadden. Hiervoor werden larven gebruikt die uit de resterende Vlaamse populaties werden gehaald. Omdat die populaties echter niet voldoende groot zijn, werd de Vlaamse ‘larven-stock’ aangevuld met larven uit Wallonië en Nederlands Limburg. Het inzamelen van deze larven is ondertussen grotendeels achter de rug. Alle populaties waaruit larven werden ‘geoogst’, werden ook genetisch onderzocht. Deze genetische informatie zal de basis vormen om het succes van latere maatregelen te evalueren.

De larven worden eerst in quarantaine geplaatst in de kwekerij van het INBO in Linkebeek. Daar worden ze behandeld om te voorkomen dat amfibieënziektes zouden worden geïntroduceerd in de kweekgroep. Vervolgens worden de larven grootgebracht in afwachting tot ze - vermoedelijk na drie jaar - seksueel actief zullen worden en gedurende verschillende opeenvolgende jaren nakomelingen zullen kunnen produceren. Deze nakomelingen zullen worden uitgezet om de bestaande populaties versterken, maar zullen ook worden gebruikt om nieuwe populaties te stichten op locaties die hiervoor optimaal geschikt zijn. De grootschalige kweek van Vroedmeesterpadden is pionierswerk. Er bestaat hier geen ervaring mee in België of in de buurlanden. Eén van de opdrachten voor het INBO bestaat er dan ook uit om een optimaal kweekprotocol op te stellen dat als basis kan dienen voor gelijkaardige opdrachten in binnen- en buitenland.

Ook Natuurpunt is een belangrijke partner in de uitvoering van dit SBP. Zo werd er in 2019 gestart met de gestandaardiseerde monitoring van alle bestaande en recent verloren gewaande populaties van de Vroedmeesterpad in Vlaanderen. Samen met een groep enthousiaste vrijwilligers worden gedurende drie jaar roepkoor- en larventellingen georganiseerd, om zo een gedetailleerde zicht te krijgen op de huidige stand van zaken. Dit luik van het SBP werpt nu al vruchten af: door op zoek te gaan op locaties waar al meerdere jaren geen waarnemingen meer werden verricht, werd deze zomer - na 10 jaar - opnieuw het gefluit van Vroedmeesterpadden waargenomen in het centrum van Tervuren.

Hopelijk zal het SBP Vroedmeesterpad het tij voor deze zeldzame en intrigerende amfibie alsnog kunnen keren. Het SBP faciliteert de samenwerking van het Agentschap voor Natuur & Bos (ANB), INBO, Natuurpunt, enkele Regionale Landschappen en particuliere eigenaars. Als dit onder de huidige omstandigheden niet lukt, zal het waarschijnlijk nooit lukken. Het is nu of nooit.

De Vroedmeesterpad is in tegenstelling tot de meeste andere amfibieën een echte land-pad. De soort stelt dan ook erg specifieke eisen aan het landhabitat: warm, voldoende schuilmogelijkheden en in de buurt van liefst permanent, visvrij water. Veruit het grootste deel van haar volwassen leven brengt de soort aan land door: overwinteren, naar een partner zoeken, 'paren' en zorg voor de eitjes. Pas wanneer de larven in de eieren voldoende ontwikkeld zijn, gaat het mannetje met het eisnoer om de achterpoten in het water waarna de eitjes uitkomen en de larven hun eigen pad kiezen.